Daħla

L-ilsien Malti hu mogħni b’termini u appellattivi, wirt tanġibbli tal-istorja ta’ dawk li għexu hawn qabilna. Mal-medda taż-żmien l-ilsien Malti żviluppa f’taħlita sħiħa ta’ ilsna mlissna minn tant ġnus li matul is-sekli żartu u għexu f’Malta, fosthom ħakkiema, suldati, baħrin, negozjanti u l-familji li kultant ġew magħhom.    

Oriġinarjment, l-iskop prinċipali ta’ din il-website kien li tinġabar fiħa kollezzjoni ta’ kliem – il-vokabularju – li ħafna minnu hu minsi, u li fih innifsu juri l-istorja twila u l-kultura wiesgħa tal-Maltin. Dan ix-xogħol ippreżentat b’mod enċiklopediku għandu joffri stampa kkulurita tal-mod kif kienu jaħsbuha u jesprimu ruħhom il-Maltin matul iż-żminijiet. F’dawn il-paġni hawn eluf ta’ kliem, idjomi u termini relatati ma’ kull tip ta’ suġġett, spjegati f’paragrafi qosra. Imbagħad fil-paġna tal-artikli / blogs, hemm artikli ddettaljati u rriċerkati dwar il-ġrajjiet u l-folkor Malti.

F’dawn il-paġni tista’ taqra l-istorja ta’ Malta fuq tliet livelli – l-istorja tal-ħakkiema barranin u dawk Maltin, l-istorja tas-soċjetà Maltija, u l-istorja tal-ambjent li ngħixu fih.

Martin Morana

10 ta’ Marzu 2019

A*   B*   Ċ*   C*   D*   E*   F*

Ġ*   G*   GĦ*   H*   Ħ*   I*    J*    K*

L*   M*    N*    O*    P*    Q*    R*    S* 

 T*    U*    V*   W*    X*    Ż*    Z*

BIBLIOGRAFIJA / Pubblikazzjonijiet ikkonsultati għal din il-website

Attard Anton F., Mill-Ħajja ta’ l-Imgħoddi – Tagħrif Folkloristiku 
minn Għawdex. Stampat A*M Printing Ltd. 1991.
Attard Anton F., Logħob Folkloristiku ta’ Għawdex, (Union Press, 1969).
Attard Anton F., Mill-Folklore ta’ Għawdex - Ġabra ta’ Għana u Taqbil, A + M Printing Ltd., 1986).
Aquilina Joseph, Maltese - English Dictionary Vol 1,. Midsea Books Ltd. 1987.
Aquilina Joseph, Maltese- English Dictionary Vol. 2., Midsea Books Ltd. 1990.
Aquilina Joseph,  Maltese – English - Maltese Dictionary. Midsea Books Ltd.2006.
Aquilina Ġużè, Taħt Tliet Saltniet. Klabb Kotba Maltin.1997.
Agius Albert W., Qwiel, Idjomi, Laqmijiet Maltin u Trufijiet oħra.BDL. 2004.
Agius De Soldanis G.P.F., Gozo -  Ancient and Modern Religious and Profane. Media Centre Publications. 1999.
Badger George Percy, Description of Malta and Gozo, G. Muir. 1858.
Biundi Giuseppe, Dizionario Siciliano-Italiano Compilato. 1857.
Bonello Govanni, Histories of Malta Vols. 1. – 1X. Fondazzjoni Patrimonju Malti.2008.
Borg Paul P., Snajja’ u Xogħol il-Maltin. Publishers Enterprises Group (PEG) Limited. 2000.
Borg Paul P.,  Snajja’ u Xogħol il-Maltin – It-Tieni Volum. PEG Publications.2001.
Borg Paul P., Nisimgħhem Jgħidu ..eċċ. . – L-ewwel Volum. PEG Publications.2007.
Borg Paul P., Nisimgħhem Jgħidu ...eċċ.  – It-tieni Volum, PEG Publications.2012.
Bugeja Pawlu, Kif Titlkellem bl-Ingliż - Dizzjunarju Malti-Ingliż. The Bookshop. 1956.
Busuttil Edgar D., Kalepin – Damm il-Kliem, St. Joseph Institute Printing Press. 1941.
Busuttil V., Dizzjunarju Malti-Ingliż, 1900.
Carabott Rosabelle (ed.) Damma tal Kliem Kartaginis mscerred fel Fom tal Maltin u Ghaucin - Gianfrangersku Agius Sultana Ghauci, Pubblikaturi,l-Akkademja tal-Malti et al. Stampatur Baroni & Gori, Firenze, 2016.
Caruana Joseph, Termini Nawtiċi, BDL Publishing. 2019.
Cassar Mario, The Surnames of the Maltese Islands, An Etymological Dictionary. Book Distributors Ltd. 2003.
Cassar Pullicino Joseph, Studies in Maltese Folkore. Malta University Press. 1992.
Cassola Arnold, Malta, People, Toponomy, Language (4th Century B.C. – 1600). The Farsons Foundation. 2011.
Castagna P.P. Malta bil ghzejjer tahha u li ghadda min minghaliha. 1865.Cortis Toni, (editur), Temi Zammit - Nies Bla Sabar u Stejjer Oħra, Merlin Library Ltd. 1987.
Cremona Matty, The Way We Ate – Memories of Maltese Meals, Midsea Books. 2010.
Farrugia Randon, Stanley, Fishing in Malta, P.E.G. Ltd. 2007.
Farrugia Randon, Stanley & Micallef Robert, Popular Fish in the Mediterranean P.E.G. 2004.
Fenech Karm, Idjomi Maltin. Ġiżwiti Maltin. 1995.
Freller Thomas, Malta – The Order of St John, Midsea Books Ltd. 2009. 
Gatt Ġużi, Qiegħda fil-Ponta ta’ Lsieni. Klabb Kotba Maltin. 2005. 
Gatt Ġużi, Qiegħda fil-Ponta ta' Lsieni 2. Klabb Kotba Maltin, 2015.
Galea Ġużè, Raġel bil-Għaqal, Giovanni Muscat & Co. Ltd. 1961.
Galea Ġużè, Żmien l-Ispanjoli, Giov. Muscat & Co. Ltd, 1966.
Galea Marco, It-Teatru Malti tas-Seklu Dsatax, L-Ewwel Volum, Mireva 
Publications, 1997.
Galea Marco, It-Teatru Malti tas-Seklu Dsatax, It-Tieni Volum, Mireva Publications, 1997.
Gambin Kenneth u Buttigieg Noel, Storja tal-Kultura ta’ l-Ikel f’Malta.PIN. 2003.
Lanfranco Guido, Drawwiet u Ħajja mill-Istorja ta’ Malta. Wise Owl Publication. 2005.
Lanfranco Guido, Logħob, Taqbil u Ġugarelli Tat-Tfal Maltin. Wise Owl Publication.
Lanfranco Guido (editur.), Folklor – Ġabra ta’ Kitba minn Membri ta’L-Għaqda Maltija Tal-Folklor. Klabb Kotba Maltin. 2004.
Lanfranco Guido, Ħxejjex Mediċinali u Oħrajn fil-Gżejjer Maltin, 
Pubblikazzjoni tal-Media Centre.  2000.
Lanfranco, Minn Fomm il-Poplu, Klabb Kotba Maltin. 2017.

Mallia Milanes, (editur), The British Colonial Experience 1800-1964: The Impact on Maltese Society, Mireva Publications, 1988.
Mallia Milanes, (editur), Hospitaller Malta 1530-1798, Mireva Publications. 1993.
Manduca J.S. & Mifsud G. Il-Qawl Iqul. Publishers Enterprises Group (PEG). 1989.
Mièege D. L'Histoire de Malthe, 1841.
Mifsud Chircop Ġ., Manwel Magri – Ħrejjef Missirijietna, Publishers Enterprises Group. 1994.
Mifsud Chircop Ġ., Il-Praspar Miktuba Minn Dun Xand Cortis, Publishers Enterprises Group.   
Mortillaro Vincenzo, Nuovo Dizionario Siciliano - Italiano. 1854.
Muscat Azzopardi, Gino & Anna, Kif Ngħiduha. Klabb Kotba Maltin. 1986.
Price A. Charles, Malta and the Maltese – A Study in Nineteenth Century Migration, Georgian House – Melbourne, 1989.
Psaila Karm (Dun), Żewġ Anġli - Inez u Emilja, A.C. Aquilina & Co. 1945.
Sant Michael A., “Sette Giugno” 1919 – Tqanqil u Tibdil,Sensiela Kotba Soċjalisti. 1989.
Schiavone Michael J., Dictionary of Maltese Biographies, PIN, Pubblikazzjoni Indipendenza. 2009. Vol I u Vol II.
Sultana Joe, Ed.,  Flora u Fauna ta’ Malta. Dipartiment Għall-Ħarsien tal-Ambjent. 1995.
Vassalli, Mikiel Anton, Ktyb Yl Klym Malti Mfysser byl-Latin u Byt-Taljan, eċċ.  MDCCXCVI.
Vassalli, Mikiel Anton, Motti Aforismi e Proverbii Maltesi, 1828.
Vella F.S., Piccolo Dizionario Portatile, (1843).
Vella Tomlin R., Ġabra ta’ Proża Għat-Tfal, A.C. Aquilina, 1955.
Wettinger Godfrey,  Place-Names of the Maltese Islands: 1300-1800. Publishers Enterprises Group (PEG) Limited.
Zahra Ruben, A Guide to Maltese Folk Music, PBS Malta and Soundscapes. 2006.
Zarb Tarcisio, Folklore of An Island – Maltese Threshold Customs. Publishers Enterprises Group (PEG) Ltd. 1998.
Zarb Dimech Anthony, Malta During the First World War 1914-1918, Veritas Press. 2004.
Treasures of Malta, nos: 1 – 51. Fondazzjoni Patrimonju Malti.
Heritage -  An Encyclopedia of Maltese Culture and Civilisation, Ed. Mizzi Pawlu. Klabb Kotba Maltin.
  ... u pubblikazzjonijiet oħrajn  ....

ABBREV.           Abbrevjazzjonijiet 
A. de S.          Agius de Soldanis
aġġ.              aġġettiv
appel.            appellattiv Lat. Latin 
ċ.                ċirka M. Malti
ċm                ċentimetru/i 
Damma             Damma ta' Klym Kartaġinis mscerred fel Fom tal            
                  Maltin u Ghaucin. Akkademja tal-Malti et al. 2016.
ed.               editur 
E.S.I.            Erin Serracino Inglott* 
espr.             espressjoni
etim.             etimoloġija
ewf.              ewfemiżmu / ewfemistiku
eż.               Eżempju
fem.              femminil 
fig.              figurattiv
final.            finalment
Fr.               Franċiż 
F.V.              F.Vella Dizionario 1843*
G.B.F.            Dizionario Portatile* 
ġen.              ġeneralment
Għ.               Għarbi 
Gr.               Grieg
idj.             idjoma 
Ing.             Ingliż
is.              xj. isem xjentifiku 
jiġ.             jiġifieri
J.A.             Joseph Aquilina* 
M.A.V.           Mikiel Anton Vassalli*
n.               nom
oriġ.            oriġinarjament
part. pas.       partiċipju passiv
pereż.           pereżempju
pl.              plural 
prob.            probabbli
pron.            pronunzja 
qab.             qabbel
q.K.             qabel Kristu
rif.             riferenza
speċ.            speċjalment  
Sqal.            Sqalli 
Tal.             Taljan
term.            terminu
trad.            tradizzjonalment
v.               verb 
w.K.             wara Kristu

* Asteriski jirriferu  għal :

* D      Damma Tal Kliem Kartaginis mscerred fel Fom tal Maltin u Ghaucin, Gianfrangesku Agius Sultana
* E.S.I.       Dejjem riferenza għall- Il–Miklem Malti Vol. 1-10
* F. Vella (1843)      Riferenza għad-Dizionario Portatile – Maltese, Italiano, Inglese.
* G.B.F. (1845)       Riferenza għad-Dizionario – Maltese, Italiano, Inglese ta’ Giovann Battista Falzon.
* J.A.       Riferenza għall-Maltese-English Dictionary, Vol. I & II* M.A.V. (1796)      Riferenza għal-Lexicon ta’ Mikiel Anton Vassalli: Ktyb Yl Klym Malti Mfysser byl-Latin u Byt-Taljan eċċ., MDCCXCVI
* M.A.V. (1828)      Riferenza għal Aforismi ta’ Mikiel Anton Vassalli.

Ringrazzjament  …

Michael Cassar (kittieb u espert dwar l-istorja marittima ta’ żmien l-Ingliżi) – Dr. Joe Borg, (espert u kittieb dwar l-agrikultura u l-ortikultura) – Charles Coleiro (studjuż tal-folklor), John Galea, (kuratur tal-Agricultural Heritage Museum) – Dr. Stanley Farrugia Randon (tabib u kittieb, espert fuq is-sajd – Annalise Falzon (xjentista u studjuża tal-ambient naturali),  Salvatore Mousu (storiku, speċjalizzat fuq il-kappelli Maltin), – Lorenzo Zahra, (storiku l-aktar fuq il-Birgu u l-folkor reliġjuż) – John Saré (storiku, speċjalizzat fuq l-istorja tal-irħula Maltin u Għawdxin) – Joe Sultana, (ornitoloġista) –  Nader Salem Rizzo (tifsir ta’ xi kliem fil-lingwa Għarbija) – Terry Morana (esperta dwar il-kċina Maltija) -Louis Azzopardi – George Maggi – qari tal-provi fl-ewwel żewġ kotba  – Chris Giordano qari tal-provi fit-tielet ktieb – Rita Saliba, Kevin Drake, Joe Morana, – Tant persuni oħra li rriferewni għal kliem antik li kienu semgħu. Sergio Morana għall-għajnuna tiegħu fil-kreazzjoni u tqassim ta’ din il-website.

‘AJJUT!’ …. ‘Help!’   ikklikkja hawn:  https://kliemustorja.com/2021/11/20/ajjut-help/

          *          *            *

ENĊIKLOPEDIJA …. ikklikkja: 

A *    B *    Ċ *    C *    D *   E *    F *

Ġ *    G *    GĦ *    H *    Ħ *    I *    J *    K *

L *    M *     N *     O *     P  *    Q *    R  *     S * 

T *     U *     V *    W *     X *     Ż *    Z *

Pubblikazzjonijiet tal-istess awtur  –  ikklikkja hawn:  https://kliemustorja.com/informazzjoni-dwar-pubblikazzjonijiet-ohra-tal-istess-awtur/          

Dawn it-tliet kotba bejniethom jgħaqqdu enċiklopedija kompluta tal-wirt
storiku Malti. Fihom naqraw dwar teżori li tista’ tmisshom b’idejk, waqt li
nifhmu aktar dwar il-ħajja ta’ kuljum, kemm dik tal-imgħoddi kif ukoll tal-
lum. F’din il-ġabra ta' madwar 3,600 suġġett wieħed jista’ jdur dawra mal-
kultura Maltija f’livelli varji.

Ikklikkja hawn għall-home page:   https://kliemustorja.com/

Jinsab għal bejgħ bħala paperback.

Dan il-ktieb issa jinsab ukoll għall-bejgħ bħala ebook fuq Amazon – Kindle …

Ikklikkja hawn :

HTTPS://WWW.AMAZON.COM/MALTESE-HUMOUR-SERIOUSLY-MARTIN-MORANA-EBOOK/DP/B08ZYYZ5PM/REF=SR_1_2?DCHILD=1&QID=1616830931&REFINEMENTS=P_28%3AMALTESE&S=BOOKS&SR=1-2