p

A  *    B  *    Ċ  *    C  *    D  *   E  *    F  *

Ġ  *    G  *    GĦ  *    H  *    Ħ  *    I  *    J  *    K  *

L  *    M  *     N  *     O   *     P  *    Q  *    R *     S  * 

T  *     U  *     V  *    W  *     X  *     Ż  *    Z  *

PAĊENZJA * PACEVILLE * PAĊI KULAĊI * PAĊOĊĊ / PAĊOĊĊJU / PAĊOQQ * PAĠELLA * PAĠĠATUR * PAĠĠI * PAGNA * PAJLIK * PAJPLI * PAKUTTILJA * PALADIN * PALATA * PALAZZO FERRERIA * PALIK * PALJAZZA * PALJETT * PALJOL / PARJOL * PALJU * PALK/ETT * PALOMBA (ara: BALOMBA) * PALUMBELLA * PAMPALUN * PANĊIERA * PANEDISPANJA * PANEĠIERKU / PANIĠIERKU * PANEW * PANNEĠĠ * PANNELL * PANNIĊĊIERA * PANNIĠĠI * PANTOR * PANZIER * PAPABBLI * PAPA PIJU V * PAPPA * PAQQA * PARAFANGU * PARAKKWA * PARAKLITU * PARAKKWINA * PARALUM * PARAMENT * PARANK * PARANT * PARATA * PARATI * PARILJA * PARI PASSU * PARIT * PARKAN * PARLATORJU * PARLATORIO WHARF * PAROĊĊA (ara: OĊĊA) * PARRUKKIER * PARSOTT * PARTIĊELLA * PARTIKETTA * PARTIKOLA / PARTIKULA * PARTITURA * PASS TA' ĦMAR QAMMAS * PASPARTUN * PASSAPERLA * PASSAR/A * PASSJU / PASSJO * PASTAFROLLA * PASTARDIN / BASTARDIN * PASTA RJALI * PASTAŻ * PASTIGA / PASTIEGA * PASTIZZOTT * PATAFJUN * PATAKKA * PATALOTT * PATATA * PATENA * PATENTA / (I)PPATENTJAT * PATERNOSTER * PATIBOLU * PATTA PARA PATTA * PAVONAZZ * PAXÀ / BAXÀ * PAXXATORE * PEĊLUQ * PEDESTALL * PEDILLUVJU * PEDINA * PENDENT * PENIT * PENNY ICE * PENTEKOSTE (ara: GĦID IL-ĦAMSIN) * PENTIMENT * PENZ * PEPÈ, TAL- * PERĊIMES * PERKAĊĊ * PERLINA * PERNIĊI * PERREĊ (ara: PERRIEĊA) * PERRIEĊA * PERSALDU * PESTA BUBONIKA * PETIT * PETRONILLA * PETT * PETTORAL * PIĊ * PIJUNIERI, IL-KORP TAL- * PIKE, IL- * PILANDRA * PILATU * PIPATA * PIROĊĊ * PIRWIEL * PISSIDI * PISTIN, SAJD TAL- * PITILBIERAĦ * PITKAL / PUTKAL / PITKALIJA * PITTMA * PIVJAL * PIXKA * PIXKAR * PIXKERIJA * PIXXIKALDA * PIXXLU * PIXULA *PIŻ * PIŻATUR * PIZU * PIZZIKAJJU * PIZZI PIZZI KANNA * PIZZOLU * NPJANETA * PJANTUN * PJASTRUN * PJAZZANT * PJAZZIST * PJOTI * PLANĊIER / PJANĊIER * PLEJTU * PLEWRITE * PLIER * POLIPTIKU * POLJO * POLKA * POLLAKKA * POLVERISTA * POMP * POMSKIZILLIOUS * PONĊ * PONSJETTA / PONZJETTA * POPPA * PORKERIJA * PORPORINA * PORPRA * PORTA MARINA * PORTANTINA (ara: SUĠĠETTA) * PORTIKU * PORTOSALVO * PORTULAN * POSTULANT/A / POSTULATUR * POŻAPLATTI (ara: POŻATA) * POŻATA / PUŻATA / PUŻATI * PRAĊETT / PREĊETT / PRAĊETTI TAL-KNISJA * PRAMMATIKA * PRASPURA * PREBENDA * PREDELLA (ara: BRADELLA) * PREJVŻA * PREPOSTU / PROPOSTU * PREXXA * PRIM * PRIMA / PRIMUSTRATT * PRIMOĠENITU / PRIMOĠENITURA * PRINĊIPJANT * PRINJOLATA * PRINTES / APPRINTES * PRITKUNA * PRIŻA * PRODOMO * PROFANAT * PROSPETTIVA * PROTOMEDIKU * PROVENZATA *PROXEN * PRUNA * PSISA * PTANZA * PUBBLIKAN * PUĊPIEĊA * PUFTA * PULENA * PULENTA * PULIKARJA * PULLAGRA (ara: GOTTA) * PULLAKKUN * PULPETTA * PULPTU / POLPTU * PUMAKANNELLA * PUNIKU, PUNIKU * PUNKA * PUNTAL * PUNTELL * PUNTETTA * PUNTILJUŻ * PUPA TA’ MARSILJA * PUPILLA * PURFUM / PURFUMATUR * PURTANT * PURTATA * PUSTUMETTA * PUTATTIV / PUTATIV * PUTIFERJU * PUTIRJAL * PUTTARGA * PWALES *

PAĊENZJA  Waħda minn bosta logħbiet tal-karti li l-lagħbi tal-karti jista jilgħab waħdu. Ing. Solitaire.

PACEVILLE   Din il-lokalità llum assoċjata mad-divertiment, taf l-oriġini tagħha fis-snin tletin tas-seklu għoxrin. L-aktar minħabba il-presenza tal-militar f’Pembroke u St Andrew’s, u l-karozzi tal-linja li kienu bdew jgħaqqdu aħjar lil San Ġiljan mal-Belt, bit-trasport aktar frekwenti. Dan ħajjar lin-nies jersqu u jabitaw aktar ’il ġewwa mill-inħawi tal-bajja ta’ San Ġiljan, fejn dak iż-żmien kien għad hemm biss xi ftit djar tal-villeġġatura u xi kmamar tas-sajjieda madwar il-bajja. Ftit ’il fuq minn hemm, lejn San Ġorġ, kien għad hemm biss xi ftit ħwienet sempliċi tax-xorb iżolati għall-aħħar, li kienu jservu biss lis-suldati Ingliżi li kienu stazzjonati fil-barracks tal-madwar. Dak iż-żmien ċertu Giuseppe Pace, avukat u imprenditur kbir tal-bini, kien bena knisja żgħira u dar lill-Agostinjani. Din il-knisja kienet ikkonsagrata fl-1936, u ddedikata lill-Madonna tal-Parir it-Tajjeb (Tal-Buon Kunsill). Biż-żmien Pace kien tella’ aktar bini fl-inħawi li jagħtu għal fuq il-Bajja ta’ San Ġorġ. Ganado jgħid li wara li l-Avukat Pace kien investa f’bosta bini f’Tas-Sliema, hu kien semma waħda mit-toroq ta’ hemm għalih. Biss, il-Gvern kien għoġbu li wara ċertu żmien ibiddel l-isem ta’ din it-triq b’isem ta’ Pace ieħor, u kien semmieha għall-Arċisqof Pace. Kien wara dan il-każ, jgħid Ganado, li dan l-imprenditur, meta kien qiegħed jibni bosta bini f’Paceville, iddeċieda li din id-darba jsemmi mhux biss triq, iżda l-inħawi fejn kien ser jibni kollha għalih. Din iż-żona ta’ bini sejħilha ‘l-Belt ta’ Pace’, jew aħjar Paceville. Il-knisja tal-Bon Kunsill li hemm illum kienet mibnija fl-1967, fuq stil modern. Madwar din il-knisja llum hemm belt kompluta, l-aktar bil-lukandi, appartamenti moderni u stabbilimenti tad-divertiment tant imfittxija mill-Maltin, l-aktar dawk żgħażagħ u mit-turisti. Ara: Rajt Malta Tinbidel, it-Tieni Ktieb, pp. 186-192; www.agostinjani.org/komunitajiet/paceville.

PAĊI KULAĊI   Meta żewġt itfal miġġildin kienu jagħmlu paċi, dawn kienu jersqu lejn xulxin, imattru subagħjhom iż-żgħir lejn is-saba’ ż-żgħir ta’ seħibhom u jgħaqqduhom wieħed ma’ tal-ieħor waqt li jgħidu din il-frażi:

                Paċi kulaċi
                Il-Madonna fuq rasi
                Kristu jaħbini
                U l-Madonna ssibni
                Kristu fuq l-artal
                Qed ibierek lit-tfal żgħar.

Il-kelma ‘kulaċi’ ma tinftehimx, biss Erin Serracino Inglott, f’Il-Miklem Malti, jgħid li din tista’ tkun ġejja mill-Isqalli coi lacci, li tirriferi għall-irbit taż-żewġt iswaba’ ma’ xulxin.

PAĊIKK     Isem ieħor għal Paċifiku.  F’taqbila li tingħad mit-tfal insibu din:

                Wieħed, tnejn, tlieta
                Paċikk qabeż mit-tieqa.

PAĊOĊĊ / PAĊOĊĊJU / PAĊOQQ   Bniedem ta’ bla ħila u li mhu tajjeb għal xejn. Bniedem li joqgħod għal kollox. Tal. bagiogio; bacioccio; pacioccione – M. bniedem bla saħħa; bniedem baħnan.

PAĠĠATUR      Kuritur. Sors V. B. (1900).

PAĠELLA     1. Awtorità li l-Vigarju Ġenerali jagħti bil-miktub; speċi ta’ ċertifikat mogħti lill-qassisin biex ikunu jistgħu jqaddsu, jippritkaw u jamministraw is-sagrament tal-qrar.  2. Ktieb li fih ikun hemm miktuba ir-regoli għal dawk li jidħlu membri f’xi soċjetà.  3. Rapport fuq l-istat tal-progress tax-xogħol jew studju.  4.  Is. xj. Pagellus. Ħuta  li tgħix f’qiegħ il-baħar. Tal. Pagello. Ing. Common Sea Bream.

PAĠĠI   Tfal jew żgħażagħ li jieħdu ħsieb il-ħtiġijiet u jagħtu s-servizz tagħhom lil xi dinjitarju. Eż. Il-Gran Mastru kellu l-paġġi tiegħu jservuh fil-Palazz. Dawn ħafna drabi kienu jkunu l-istess novizzi li jibdew l-karriera tagħhom mal-Ordni f’età żagħżugħa biex eventwalment isiru Kavallieri. Eż. ta’ dan insemmu lill-Gran Mastru Ferdinand von Hompesch, li kien beda l-karriera tiegħu mal-Ordni bħala paġġ. Waħda mis-swali tal-Palazz tal-Gran Mastru, hi msejħa s-Sala tal-Paġġi, għaliex kien il-lok fejn il-paġġi jistennew, dejjem lesti biex iservu lill-Gran Mastru meta jkun hemm bżonn. Il-paġġi kienu alloġġjati f’binja li kienet tinsab f’kantuniera bejn Triq ir-Repubblika u Triq it-Teatru L-Antik. Fis-sens aktar modern, il-paġġ jista’ jkun dak it-tifel li jżomm il-kuda lill-għarusa jew l-ingwanti waqt xi ċerimonja lil xi dinjitarju.

PAGNA    Reċipjent pjuttost ċatt tal-fuħħar li wieħed kien isajjar l-aktar bil-qali taz-zlazi u tisjir ta’ ikel fi kwantità żgħira. Bħal taġen fond daqs 6 – 7 ċm. Sqal. bagana – vaso di terracotta per conserve.

PAGUNAZZ   1. Kulur li jagħti lejn il-vjola jew kulur il-brunġiel. Kulur ir-rix vjola tal-pagun.  2. Ġilju ta’ lewn li jagħti fil-vjola.

PAJLIK   Idj:   ‘Qisu ras Pajlik’. – Rif. għal min għandu xagħar imqanfed, jew wiċċ iswed jew ikrah. Il-Pajlik kien laqam ta’ ċertu Ġużeppi Camilleri, Għawdxi, li fl-1806 kien qatel qassis, ċertu Dun Alwiġ Decelis, min-Naxxar. Camilleri u tlett irġiel oħra kienu daħlu fid-dar ta’ Dun Alwiġ biex jisirquh. Huma u jwettqu s-serqa Dun Alwiġ induna bihom u dan spiċċa maqtul fgat b’ħabel imdawwar ma’ għonqu. Dawn l-erbat irġiel inqabdu u kienu kollha misjuba ħatja u ssentenzjati għall-mewt bit-tgħalliq. Tnejn minn dawn kellhom is-sentenza mibdula f’għomorhom il-ħabs, waqt li Camilleri u l-persuna l-oħra kienu mgħallqa fuq il-forka l-Furjana. Camilleri li kien meqjus bħala l-perċimes li ppjana din is-serqa, wara l-eżekuzzjoni nqatgħetlu rasu u din tqiegħdet fuq kolonna, fit-triq ta’ fejn kien sar id-delitt fin-Naxxar. Dan sar biex l-awtoritajiet tal-pajjiż jagħtu twiddiba lill-poplu li min iwettaq delitt bħal dan kien ser ikun ikkastigat bl-ikrah. Ara: Ngħiduha kif Inhi ta’ Muscat A zzopardi;  Delitti Maltin – 1800 – 2000, ta’ Edward Attard, pp. 305-308.

PAJPLI      Kulur li jsir mit-tafal abjad (white clay jew kaolin) biex jinżebagħ iż-żarbun b’kulur bajdani. It-tfal kienu jilbsu ż-żraben bojod imnaddfin bil-pajpli biex jattendu l-Ewwel Tqarbina tal-preċett. Kien jintuża ħafna mill-militar u n-Navy Ingliża biex jitnaddfu u jinżebgħu l-gaiters li jżommu t-truf tal-qliezi magħfusin mal-għekiesi, u ċ-ċintorini li kienu jkunu tal-ġild jew tad-drapp abjad. Ing. pipe clay.

PAKKETTIST    Bniedem li jagħmel il-bużulotti buffu jew ċajtier, anki fil-mod ta’ kif jimxi u jiżżegleg. Sors: E.S.I.

PAKUTTILJA    Merkanzija li tkun tilfet il-valur tagħha. Oġġetti mgezza bl-addoċċ biex jinbiegħu bl-irħis jew bl-ingrossa. TAL-PAKUTTILJA  Xi ħaġa tal-ħabba gozz; sar pakuttilja – jiġ., tqaddem u sar bla siwi. Ngħidu, ‘dak ix-xogħol li sar tal-pakkuttilja’ jiġ., xogħol ta’ ĦORROX BORROX.

PALADIN    Bniedem mibni sabiħ. Oriġ. il-paladin kien wieħed minn bosta kavallieri li jservu r-Re Karlu Manju (Imperatur: 768 – 813 W.K.). Fig. bniedem li jagħmilha ta’ protettur billi jiddefendi lil xi ħadd kemm fiżikament, jew xi kawża mingħajr biża’ ta’ xejn. Idj: i.) ‘Kemm hu raġel twil u sabiħ, qisu paladin’. Idj: ii.)  ‘Dak il-paladin tal-partit’.  Tal.  paladino.

PALATA    L-azzjoni meta l-moqdief jiddeffes fl-ilma biex id-dgħajsa timxi ’l quddiem. Fig. Ngħidu, ‘tagħti palata’, meta wieħed jgħin lill-ieħor jagħmel xi ħaġa biex tirnexxi. G.B.F. (1845).

PALAZZO FERRERIA   Binja li ttellgħet fi Triq ir-Repubblika fis-snin sebgħin tas-seklu dsatax. Skont Temi Zammit, meta fl-1873 it-Teatru Rjal kien inqered aċċidentalment bin-nar, malajr bdew jinġabru l-fondi biex jerġa’ jinbena mill-ġdid. Biex sar dan, il-Gvern kien biegħ il-bini l-qadim ta’ quddiem it-teatru, magħruf bħala l-Ferreria, lil ċertu Buttigieg, li mbagħad waqqgħu biex minfloku bena bosta residenzi fi blokk bini b’faċċata maestuża. Il-binja baqgħet magħrufa bħala Palazzo Ferreria, għaliex qabel din il-binja kien hemm il-ferreria tal-Ordni, jiġ., il-post fejn kienu jinħadmu jew jissewwew l-armi tal-gwerra jew oġġetti oħra tal-metall. Dan il-bini fl-antik kellu isem ieħor ukoll, u dan kien Il Fianco. Mhux magħruf eżattament għaliex kellu dan l-isem. Biss, anki t-triq li llum hi magħrufa bħala Triq l-Ordinanza, dak iż-żmien kienet magħrufa bħala Strada del Fianco. Il-faċċata tal-binja kienet iddisinjata mill-perit Giuseppe Bonavia. Din tispikka bl-istil arkitettoniku eleganti, Venezjan tagħha bħala waħda mill-isbaħ faċċati li hemm fi Triq ir-Repubblika. Ara: 5,000 Years of Architecture in Malta, ta’ Leonard Mahoney, pp. 233, 234, 309.   

PALIK   Zokk żgħir daqs saba’ u rqajjaq immens bħal sulfarina ġejja għall-ponta, li jintuża biex bih wieħed iniggeż iż-żebbuġ jew ikel żgħir ieħor jinġabar mill-platt. Stikkadenti. Idj. baqa’ bil-palik – jiġ., baqa’ bir-riħa; baqa’ b’xiber imnieħer. Sors ieħor: M.A.V. (1796) Sqal. palicu – M. għadma jew laqxa li tintuża biex tnaddaf bejn is-snien. (D.) nettadenti.

PALJAZZA   1. Biċċa drapp jew ċarruta li tintuża għal ħasil, jew biex wieħed jimsaħ u jixxotta biha. 2. Fig. Bniedem mitluq jew inkella seftur ta’ xi ħadd. Ngħidu, ‘jiena m’iniex il-paljazza tiegħek’. Qawl: Għal kull razza hemm paljazza. Tal. Paliacca – Sq. Pagghiazza – M. tiben ta’ kwalità inferjuri li kien jintuża biex jikinsu bih.

PALJETT      1. Parabord jew fender. Tip ta’ basket twil u żenguli magħmul minn kobba ta’ stoppa u ħbula marbutin u mdendlin flimkien li jiddendel mal-ġenb ta’ opra tal-baħar.  Il-paljett iservi biex jipproteġi l-opramorta tal-lanċa jew bastiment żgħir minn xi ħsara meta dawn jittrakkaw mal-moll.  2. Tapit tat-titben. Fig. appel. għal xi ħadd li jkun imġiegħel minn ħaddieħor biex jagħmel ix-xogħol iebes kollu hu. Ngħidu, ‘jien ma nħalli l-ħadd li jagħmilni l-paljett tiegħu’. Tal. paglietto – M. parabord. Ara: ĦASIRA.

PALJOL / PARJOL / TAVLAMENT   Tavla jew  sett ta’ twavel li jitpoġġew fil-qiegħ tad-dgħajsa, frejgatina, eċċ. Dan jitqiegħed apposta fuq il-MAJJIERI biex joħloq livell wieħed ċatt u komdu għal-barklor biex jimxi fuqu, u fl-istess ħin jipproteġi l-qiegħ tad-dgħajsa. Ara:  OPRI TAL-BAĦAR. 

PALJU     1. Tip ta’ bandiera jew standard magħmul mill-ħarir, jew mid-damask ta’ kuluri differenti li jingħata bħala premju lir-rebbieħa tat-tiġrijiet tal-bhejjem, pereż. fl-Imnarja, jew inkella lir-rebbieħa fir-Regatta tat-8 ta’ Settembru jew dik tal-31 ta’ Marzu. Idj: ‘ma ħax palju miegħu – jiġ., fl-argument li kellu ma ħax raġun.  2. Imrewħa tal-irġiel magħmulha mit-tiben infilsat waħda f’oħra forma ta’ gradilja u li jkun imqabbad mal-manku tal-injam.  Tal. Paglia, tiben.    

PALOMBA       Ara:   BALOMBA. 

PALK/ETT   Fit-teatru din hi dik l-kabina li bħala jkun hemm kwantità madwar u fuq il-platea, magħmula apposta biex fiha jpoġġu n-nies fi gruppi żgħar ta’ tnejn, erba, eċċ., biex igawdu l-ispettaklu ta’ fuq il-palk minn pożizzjoni lil hinn mil-bankijiet tal-platea. Il-palki / palketti jistgħu jkun f’diversi pożizzjonijiet fit-teatru, dawk l-aktar qrib lejn ir-RIBALTA, jissejħu PALK/ETTI PROXEN  u dawk ppożizzjonati qrib l-art, jgħidulhom, il-PALK/ETTI PARTERR. Fuq livell ogħla minn dan hemm il-PALKETTI PRIM’ORDNI. Ing. theatre box. 

PALUMBELLA      Għasfur li jbejjet fl-Ewropa, u jpassi minn fuq Malta fil-ħarifa, b’mod rari ħafna. Kuluru griż, b’rasu kaħla. Bil-Malti jafuh l-aktar bħala, ħamiema taż-żebbuġ, jew tudun tas-siġar. Is. xj. Columba oenas. Sorsi: E.S.I. u Wikipedia, G.B.F. (1845).

PAMPALUN    1. Wieħed li jippretendiha.  2. Rebbieħ. Kelma x’aktarx ta’ oriġ. Veneziana Pampalugo – Persona sciocca, vuota, di scarsa levatura. Jista’ jkun ukoll appel. Sqal. pampanuni – M. Wieħed li juri li jaf aktar minn ħaddieħor.  Sors: J.A. u E.S.I.

PANĊIERA    Materjal tal-lastku li tintuża biex tiddawwar maż-żaqq norm. biex iżżomm ż-żaqq ‘il ġewwa jew id-dahar f’pożizzjoni dritta u soda biex jitnaqqas l-uġigħ. Kurkett. Hawn panċieri li jitlibbsu lil bhejjem biex dawn ma tiddendilhomx żaqqhom ‘l isfel. Ing. body-belt jew corset.

PANEDISPANJA  Tip ta’ kejk magħmul mid-dqiq zokkor, bajd, lamtu u ilma, b’konsistenza ħafifa ratba għall-aħħar u ħelwa fit-togħma. Ġieli ir-riċetta tal-panedispanja tinkludi wkoll vanilla u ġulepp. Minħabba l-konsistenza u d-dehra ta’ dan il-kejk ħafif, miżgħud qisu bil-pori, dan beda jissejjaħ bit-Taljan pane / pan di spugna, li t-Taljani stess qalbu għal pan di Spagna. L-Ingliżi żammew mal-etimoloġija tal-kelma u fil-fatt isejħulu sponge cake. Fil-fatt dan il-kejk jista’ jixxebbah ma’ sponża, li hi kreatura tal-baħar b’ħafna pori. L-ispanġ isservi bħala bażi għal diversi tipi ta’ kejkijiet, eż. s-Swiss roll jew il-panettone.

PANEĠIERKU / PANIĠIERKU   1. Diskors li ċ-ċelebrant jagħmel f’okkażjoni liturġika festiva bħala eloġju lill-qaddis li jkun iċċelebrat. PANEĠIRIST  Fl-antik kienu jinġiebu minn barra qassisin jew patrijiet oraturi ta’ fama biex jagħmlu l-paneġierku. 2. Fig. diskors twil, u li jgħajjik minn xi ħadd li jrid jgħaddi messaġġ jew tagħlima. Idj: ‘Għamillu paneġierku sħiħ’. Tal. Panigerico oriġ. Gr. pan (kollox) agyris (poplu). Espr. ‘Wara l-vanġelu jintiseġ il-paneġierku’.  

PANEW   Dekorazzjoni b’disinn kwadru fl-injam bħal ma naraw fuq l-għamara, jew kaxxi skulturati fis-saqaf ta’ knisja, jew sala. F’Malta hawn ħafna binjiet fejn is-saqaf hu ddekorat b’dan ix-xogħol artiġġjanali. Jidher li dan l-istil dekorattiv kien beda jkun applikat f’Malta mit-tieni nofs tas-seklu sittax. Eżempju ta’ dan ix-xogħol jidher fl-entratura oriġinali tal-Berġa tal-Italja, kif ukoll fil-binja tal-Berġa ta’ Franza, fil-Birgu. Dan il-lavur jinsab ukoll fil-kappella ż-żgħira ta’ Sant’Anna fil-Forti Sant’Iermu (ritratt). It-terminu panew x’aktarx ittieħed minn PANNELL, jiġ., dak id-drapp rettangolari li jitqiegħed taħt is-sarġ fuq dahar iż-żiemel. Ing. coffering.

PANJOTTA   L-ikel / l-ikla ta’ kuljum. Ngħidu, ‘dak jagħmel għall-panjotta’, rif. għal xi ħadd li jħabrek biex jaqla’ l-għixien ta’ kuljum. Etim. Tal. pagnotta, piccolo pane.

PANNEĠĠ    (pl. panneġġi jew panniġġi.)  Il-mod kif tqassam il-piegi ta’ xi drapp fuq il-purtiera jew fuq il-ħwejjeġ. Tal.  pannegiamento. Ing. pleat.

PANNELL    Drapp aktarx tal-KOTNINA meħjut apposta mis-sellar, li jitqiegħed fuq dahar il-bhima biex din ma tinselaħx mis-sella.  Sqal. Panneddu.

PANNIĊĊIERA    Rixa dekorattiva li kienet titqiegħed fuq l-elmu (muntiera) tas-suldati. Tip ta’ rix bħal dan jitqiegħed bħala żina anki fuq ras iż-żwiemel; eż., panniċċiera sewda tmur fuq l-irjus taż-żwiemel li jġorru l-karru tal-mejtin, u bajda fuq dawk li jġorru il-karozzella tal-għarajjes. Tal. pennacchio.

PANNIĠĠI    1. Drapp. 2. Fit-teatru dan hu rif. għall-ispazju fuq il-proscenium. Tal. panneggio.

PANNIZZA  / PANNOZZU      Ħbejża, bannozzu. Sors: E.S.I. Ara: BANNI BANNOZZU.

PANTOR   (pl. pnatar) Strixxa drapp meħjuta mat-tarf tad-dublett biex iżżejjen. Din tista’ titħalla tperper jew inkella tkun bil-ġmiegħ. Ing. flounce.

PANZIER     Ċirku tal-metal li jdur mal-wiċċ u l-qiegħ tal-bettija. Minnu t-tfal ġieli kienu jagħmlu ċirku tal-logħob li kienu jiġru fit-toroq bih billi jmexxuh bi speċi ta’ wire forma ta’ ġanċ.

PAPA PIJU V (1566-1572)     Fost il-papiet kollha tal-Knisja Kattolika, dan hu l-aktar Papa li jispikka fir-relazzjonijiet tiegħu bejn il-Vatikan u l-Ordni ta’ San Ġwann f’Malta. Wara l-assedju tat-Torok, tal-1565, Il-Papa Piju V għen finanzjarjament biex il-Gran Mastru seta’ jibni l-Belt Valletta. Il-Papa kien ukoll bagħat lill-inġinier militari tiegħu, Francesco Laparelli, biex jiddisinja u jibda x-xogħol ta’ din il-belt. Apparti minn hekk, il-Papa Piju V jibqa’ magħruf għax-xogħol fejjiedi tiegħu biex jippromwovi d-deċiżjonijiet li kienu ttieħdu fil-Konċilju ta’ Trento, u biex ixandar mad-dinja kollha t-twemmin Nisrani skont ir-regoli l-ġodda tal-Knisja Kattolika Rumana. Fl-1570, dan il-Papa ddikjara bħala domma, il-Kunċizzjoni tal-Madonna. Il-Papa Piju V ikkonvinċa diversi qawwiet militari biex jiffurmaw ‘il-Lega Qaddisa’ biex jeħduha kontra l-qawwa navali Ottomana fil-battalja ta’ Lepanto. Fost dawn kien hemm il-flotta tal-Ordni ta’ San Ġwann. Il-Papa interpreta r-rebħa ta’ din il-battalja famuża bħala riżultat tal-interċessjoni mill-Madonna, u għaldaqstant iddikjara s-7 ta’ Ottubru jum il-festa tal-Madonna tal-Vittorja. F’Malta din il-festa hi magħrufa bħala l-festa tal-Madonna tar-Rużarju. Il-Papa Piju V kien iddikjarat qaddis fl-24 ta’ Mejju 1712. Fl-1892, id-Dumnikani tal-Belt kienu qiegħdu bust tal-Papa Piju V fuq in-naħa ta’ ġewwa ta’ Putirjal. Ix-xogħol ta’ dan il-bust kien tal-iskultur Giuseppe Valenti. Fil-festa ta’ San Duminku tal-Belt tittella’ statwa bi tliet figuri fuq il-kolonna quddiem il-Qorti. Dawn il-figuri jirrapreżentaw il-Papa Piju V qiegħed joffri l-għajnuna tiegħu lill-Gran Mastru de Valette. Ħdejhom hemm figura ta’ patri Dumnikan li qiegħed juri d-dikjarazzjoni tal-Papa li biha kien ta l-kunsens tiegħu biex fl-1571, id-Dumnikani jwaqqfu l-parroċċa tagħhom fil-Belt Valletta.

PAPABBLI   Appel. għal xi dinjitarju tal-Knisja, eż., isqof jew kardinal li jkollu fih il-kwalitajiet ta’ qdusija u l-kapaċitajiet amministrattivi, li jappella għall-approvazzjoni tal-kardinali eletturi biex dawn jivvutawlu ħalli jilħaq Papa tal-Knisja Kattolika.

PAPPA    Kelma li tingħad lit-tfal u li tfisser, ħobż. Idj: i.)  ‘L-ewwel il-pappa, imbagħad l-umpappa’ –  l-ewwel il-ħobża ta’ kuljum (l-għixien – id-dħul finanzjarju), imbagħad id-divertiment. Idj: ii.) ‘Dak ipappiha sew’ – tingħad għal dik il-persuna li kapaċi taqla’ flusha minn xi mkien jew ieħor bla inkwiet ta’ xejn. Tal. pappa, ikel tat-tfal.

PAQQA    Kelma oħra li kienet tingħad lit-tfal, li tfisser karozza. Ngħidu, ‘ara ġejja l-paqqa’.  X’aktarx il-kelma hi onomatopea. għax taqbel mal-ħoss tal-ħorn tal-karozza.

PARAFANGU    Il-parti ta’ quddiem tal-karozza li sservi ta’ lqugħ kontra t-tajn waqt is-sewqan. Etim. Tal. parafango.

PARAKKWINA   Għodda biex taqla’ l-imsiemer il-kbar.  Sors orali mingħand Ġanni Buhagiar.

PARAKKWA    Il-parti tal-qiegħ tal-bieb jew ix-xifer tal-ġebla li tkun ħierġa ‘barra b’mod li l-ilma tax-xita ma’ jidħolx mill-għatba ‘l ġewwa.

PARAKLITU  Isem ieħor għall-Ispirtu s-Santu. Ngħidu, ‘imbierek l-Ispirtu s-Santu Paraklitu’ – invokazzjoni li tingħad wara l-barka sagramentali. Etim. Tal. paraclito, Lat. dativ jew ablativ: paraclitus, jiġ., d-difensur jew l-interċessur.

PARALUM     V. Busuttil (1900) jittraduċi din il-kelma bħala lamp shade.

PARAMENT   1. Dekorazzjoni fil-ħjata fuq drapp li jitqiegħed fuq l-altar, jew inkella fuq l-ilbies tas-saċerdoti jew dinjitarji tal-Knisja. 2. Kull tip ta’ lbies iddekorat b’xogħol ta’ rakkmu bid-deheb jew disinji li jintlibsu għal xi ċerimonja reliġjuża.  Tal. paramenti.     

PARANK    Sistema ta’ ħbula marbutin ma’ taljola u buzzelli biex ikunu elevati kull tipi ta’ oġġetti, bħal fil-kostruzzjoni jew f’xogħol ieħor. Ngħidu biex inwaqqgħu għaż-żufjett, ‘dak biex iqum għandu bżonn parank’ – tingħad għal xi ħadd li jkun ta’ toqol esaġerat, jew xi ħadd li għax komdu jew għażżien isibha bi tqila biex iqum minn fejn poġġa bilqiegħda. Tal. Paranco. Ing. block and tackle system.      

PARANT    Il-bastun / is-serratizz wieqaf mal-ġenb tal-inkwadratura ta’ bieb jew tieqa li miegħu mbagħad jintrabtu ċ-ĊAĊĊIS biex iżommu l-bieb. Ing. stiles. Ara: KUXIBIENA.

PARAT   1. Injama rettangolari bħal serattizz żgħir li tindiliek bix-xaħam, biex fuqha titmexxa d-dgħajsa meta tkun varata fil-baħar, jew inkella meta tittellha l-art. 2. Biċċa ħadida li titwaħħal wara r-roti tal-karettun biex meta jkun hemm bżonn, l-aktar f’xi niżla, sid il-karettun jħaxkenha mar-rota biex din ma ddurx aktar; jew inkella tnaqqas milli ddur u b’hekk il-bhima jkollha tieqaf.

PARATA  Iż-żifna tradizzjonali li biha jiftaħ il-Karnival. Il-Karnival kien jiftaħ b’din iż-żifna s-Sibt u ma kien isir xejn aktar qabel il-Ħadd filgħodu, meta kien jibda t-tbaħrit tal-Karnival. L-isem ta’ din iż-żifna ġej mit-Taljan, parare, li tfisser, tfendi minn xi daqqa billi timblokkaha. Il-parata kienet speċi ta’ eżerċizzju fil-ġlied bix-xwabel, bħal meta wieħed jilqa’ bix-xabla d-daqqa tal-avversarju bix-xabla tiegħu. Fil-fatt, iż-żifna hi bbażata fuq dawn il-movimenti. Tal. parare, tilqa’ u tipproteġi. (Ing. to ward off and repel).

PARI  PASSU    Il-kwistjoni politika dwar il-priorità tal-ilsna barranin bdiet fl-1884, meta l-Kummissjoni Keenan kienet għamlet rapport fuq is-sitwazzjoni tal-edukazzjoni f’Malta. Din il-Kummissjoni kienet irrikmandat, li fl-iskejjel kellhom ikunu mgħallma l-Ingliż u t-Taljan fuq l-istess livell ta’ importanza. Din kienet ix-xrara li kebbset in-nar li ġiegħlet lill-politiċi Maltin ta’ dak iż-żmien jinqasmu f’żewġ fazzjonijiet opposti, wieħed li kien favur ir-riforma u l-ieħor kontra. Partit minnhom beda jissejjaħ il-Partito Riformista, u l-ieħor l-Anti riformista. Sa dak iż-żmien, il-lingwa Taljana kienet il-pedament li fuqu l-edukazzjoni f’Malta kienet ibbażata. It-Taljan kien ukoll il-lingwa tal-qrati u tal-kleru. L-Ingliż, mill-banda l-oħra, kien iservi bħala l-lingwa tal-militar u tal-amministrazzjoni governattiva. Il-kwistjoni tal-lingwa damet tkaxkar għall-għexieren ta’ snin, sakemm finalment, fis-snin tletin tas-seklu għoxrin, il-biża’ ta’ ħbiberija intima tal-Maltin mal-gvern Faxxist Taljan, ġiegħlet il-Gvern Ingliż ineħħi t-Taljan minn ilsien uffiċjali. Minnflok fl-1935, l-ilsien Malti ntagħżel biex ikun l-ilsien uffiċjali flimkien ma’ dak Ingliż. It-Tieni Gwerra Dinjija qatlet is-simpatija kollha li l-Maltin kellhom għall-kultura Taljana. Fl-istess ħin il-lingwa Ingliża tkattret fil-popolarità tagħha, hekk kif f’daqqa waħda, ħafna riedu jitgħallmu l-Ingliż, l-aktar biex ikunu jistgħu jemigraw lejn il-Kanada u l-Awstralja. Ara: RIFORMISTI U ANTI-RIFERMOSTI.  Ara: Geoffrey Hull, The Malta Language Question: A Case Study in Cultural Imperialism. 

PARILJA    Iż-żewġt iżwiemel li jsuqu l-karozzella flimkien. Fig. żewġ persuni li dejjem ikunu flimkien. Idj: ‘Dawk it-tnejn fihom parilja’. Tal. pariglia.

PARIT   Xibka tas-sajd li tista’ tkun twila bejn 1,000 u 5,000 m. li tintuża mis-sajjieda biex tinqabad kwantità kbira ta’ ħut f’daqqa. Din ix-xibka fil-fatt hi magħmula minn tlett ixbieki li jinżammu weqfin biex jaqbdu l-ħut bejniethom, waqt li ċ-ċimi jkunu stirati ’l fuq. Il-parit ikaxkar kull tip ta’ ħut tal-qiegħ li hu kbir biżżejjed li ma jisgiċċax mill-ħoloq tax-xibka. Oriġ. Tal. parete – M. jfisser ħajt. Ing. Triple drag net.

PARKAN   (pl. praken). Drapp oriġ. magħmul mill-ġild tal-mogħża. Ċamlott. Norm. dan kien jintuża billi jitpoġġa fuq is-saqajn meta wieħed jivvjaġġa fuq karozzella, biex ma jħossx il-bard. Tal. barracano. Sors. E.S.I. u Damma.

PARLATORJU    Sala jew kamra fejn in-nies jistgħu jiltaqgħu u jitħaddtu. Dan jista’ jkun f’diversi tipi ta’ binjiet fosthom f’kulleġġ, ħabs jew kunvent. Fis-seklu dsatax, fil-Port il-kbir, f’Xatt il-Barriera, kien hemm parlatorju f’binja qrib is-Suq tal-Ħut l-antik, biex min jinżel l-art mill-bastiment u ma jkunx għamel kwarantina jkun jista’ jiltaqa’ ma’ dak li jkun f’din is-sala u wara jerġa’ jmur lura fuq il-bastiment. Din hi r-raġuni għaliex dan l-ambjent hu magħruf bħala Xatt il-Barriera, minħabba li l-parlatorju kien isseparat mit-triq b’barriera tal-injam.

PARLATORIO  WHARF   Il-moll fil-ponta ta’ taħt Kordin, viċin fejn illum hemm it-tarzna ta’ Palumbo kien inbena mill-Ingliżi fil-bidu tas-seklu għoxrin biex iservi ta’ parlatorio fejn jimbarkaw u jiżbarkaw is-suldati u baħrin tan-Navy. Dan il-moll jibqa’ jissemma l-aktar, minħabba li fis-16 ta’ Jannar 1941, l-HMS Illustrious li kien sorġut miegħu kien attakkat b’qilla kbira mill-Luftwaffe. Bomba waħda biss laqtet lil dan l-aircraft carrier. F’dan l-attakk saret ħafna ħsara kbira fil-bini ta’ l-Isla u kienet anki ġġarfet il-Bażilika. F’dan l-istess attakk kienet ukoll intlaqtet is-sagristija tal-knisja ta’ San Lawrenz tal-Birgu fejn kienu mietu aktar minn 30 ruħ.

PAROĊĊA     Ara: OĊĊA.

PARRINU      1.  Protettur.  Fil-magħmudija u fil-griżma tal-isqof it-tifel jew tifla jkollhom il-parrinu tagħhom li fiċ-ċerimonja jkun mogħti l-inkarigu li jagħmilha ta’ ‘protettur’ lit-tifel jew tifla li jkun qed jirċievi s-sagrament. 2. Is-sekond. Ix-xhud jew protettur meta tnejn ikunu ser jagħmlu dwell.

PARRUKKIER   Kelma li fl-antik kienet tirriferi mhux biss għall-barbier iżda wkoll għal dik li jbigħ il-parrokki. Il-kelma ġejja minn pelluchiere, jiġ., dak li jinnegozja fil-parrokki. G. B. Falzon (1845) jgħid li fi żmienu l-parrukkier kien ukoll iqaxxar il-leħja. Ara: ‘Of Barbers, Barber-surgeons … and a Maltese canzonetta’ ta’ Anna Borg Cardona, Treasures of Malta, n. 53, Easter 2012, Vol. XVIII n. 2.

PARSOTT    Tin iswed jew vjola li jimmatura f’Awwissu u f’Settembru. Dan jikber f’diversi pajjiżi Mediterranji. Minħabba l-pronunzja ta’ dan l-isem li tixbah lill-isem ta’ Jean Parisot de la Valette, kien hemm min jaħseb li din il-frotta kien introduċiha f’Malta il-Gran Mastru La Valette. Dan mhu veru xejn. Il-fatt hu li l-kelma parsott x’aktarx ġejja minn waħda minn dawn: Fr. Bourgeassotte, Barnisotte jew burjassote negra. Bl-Ispanjol din il-frotta hi magħrufa wkoll bħala figueres del països catalans.

PARTIĊELLA    Parti żgħira jew sekondarja li kantant jingħata biex ikanta f’opra. Tal. particella – dik il-parti tal-mużika f’kompożizzjoni miktuba fuq paġna għaliha, apposta għall-vuċijiet biss.  

PARTIKETTA     Waħda minn żewġ twavel twal imwaħħla mintulhom fuq kull naħa max-xifer tal-opra tal-baħar ’l fuq mill-BUQ. L-iskop tal-partiketta hu li tilqa’ kontra l-mewġ. Ing. bulwark. Mit-Tal. pertichetta li tfisser ħaġa oħra, toqba fl-injam jew fil-ħajt, dik li bl-Ing. jgħidulha, porthole).

PARTITURA   Il-mużika li tinkiteb biex il-mużiċisti jkunu jistgħu jistudjawha, u jaqrawha huma u jdoqqu l-istrument. Il-partituri jkunu miktubin b’mod differenti, skont it-taqsima tal-istrumenti li jridu jindaqqu matul id-daqq tal-kompożizzjoni.

PARTIKOLA / PARTIKULA   Nom ieħor għall-ostja ta’ daqs żgħir. Eż., ngħidu, ‘fil-pissidi hemm daqs għoxrin partikula’. Din il-kelma tintuża aktar f’dan is-sens flok, ‘Kien hemm għoxrin ostja.’ Tal. particola – ostja jew kwalunkwe parti mill-ostja li tkun kkonsagrata.

PASPAR      Ara:  PRASPURA

PASPARTUN    Il-kartuna li  tintuża bħala burdura biex jitwaħħal ir-ritratt fuqha minn quddiem jew magħha minn wara, jekk din tkun maqtugħa min-nofs. Fr. passe-par-tout – M. jgħaddi minn kullimkien.

PASS TA’ ĦMAR QAMMAS   1. Tingħad għal xi bniedem li jkun miexi bil-mod, tant illi jkun qisu baqa’ fl-istess post. 2. Jum il-wieħed u għoxrin ta’ Diċembru – l-ekwinoss kien magħruf b’dan il-mod għaliex hu jum li la jiqsar u lanqas jitwal. Ara: G. Lanfranco, 2017.

PASSAPERLA   Wajer irqiq.  Tal. passa + perla – oġġett minn fejn tgħaddi ż-żibġa tal-perla. Għaldaqstant, din il-kelma nħolqot oriġ. biex tirriferi għall-ħajta li tkun qed iżżomm l-oġġetti żgħar dekorattivi, bħal lewlu, jew oġġetti oħra mdamma.   

PASSAR/A      (D.) Wieħed jew waħda li jbassar il-futur. Minn BASSAR/A.

PASSJU / PASSJO   1. Il-Vanġelu li jinqara fil-quddiesa f’Ħadd il-Palm, fejn tkun irrakkuntata l-Passjoni u l-Mewt ta’ Kristu mill-bidu sal-aħħar. 2. Logħba tat-tfal li tintlagħab l-aktar mill-bniet. Il-lagħba jiddisinjaw disa’ kaxxi fl-art, kull waħda nnumerata. Waħda wara l-oħra t-tfal jibdew il-logħba billi jitfgħu ċagħka fl-ewwel kaxxa u pront jaqbżu fiha. Jiġbru ċ-ċagħka u jitfgħuha fil-kaxxa li jmiss. L-istess jagħmlu meta jaslu fit-tieni kaxxa, jerfgħu ċ-ċagħka minnha u jitfgħuha fil-kaxxa numru tlieta, u wara, in-numru li jmiss. Il-logħba tibqa’ sejra hekk sakemm kull tifel jew tifla jkunu tefgħu ċ-ċagħka tagħhom fl-aħħar kaxxa. Jirbaħ min ikun immira sew u qabeż mingħajr żbalji il-korsa kollha. Hawn minn jgħid li dawn id-disa’ kaxxi jissimbolizzaw id-disa’ xhur tat-tqala. Sqal. palasu. Ing. Hopscotch.

PASTA  RJALI   Tip ta’ ħelu magħmul mil-lewż mitħun u mħallat biz-zokkor. Fi Sqallija dan hu ħelu tradizzjonali u hu popolari ħafna. Hemm jissejjaħ ukoll frutta reale, jew inkella pasta Martorana. Dan il-ħelu jkun maħdum f’ħafna forom, u jista’ jixbah fis-sura tiegħu lil frott jew oġġetti oħra. Jingħad li dan il-ħelu kienu jaħdmuh is-sorijiet fil-knisja tal-Martorana, Palermo, fejn imbagħad kienu jdendluh mas-siġar biex jixxebbah mal-frott. Dan it-tip ta’ ħelu kien isir ħafna drabi meta l-lewż ikun niexef sew, jiġ., għall-ħabta ta’ Ottubru. Ing. almond paste. Tal. frutta jew pasta reale. Ara: INTRITA u MARZIPAN.

 Ara: http://www.bestofsicily.com/mag/art398.htm                                                     

PASTAFROLLA   Din hi rif. għall-għaġina magħmula b’taħlita ta’ dqiq, butir, xaħam, zokkor u bajd, ippreparata għat-torot ħelwin, eż., torta tal-lewż jew tal-irkotta ħelwa. Ing. short pastry.

PASTARDIN / BASTARDIN     Bastarda. Strument li jixbah il-vjola. Dan it-tip ta’ vjolin b’sitt kordi kien jindaqq fis-seklu sittax u sbatax, u kien popolari l-aktar fl-Ingilterra u fl-Italja. Biż-żmien dan beda jkun imwarrab għax minfloku bdew jinħadmu u jindaqqu strumenti tal-vjolin b’ħoss aktar fin. Għaldaqstant il-pastardin beda jindaqq biss bħala akkumpanjatur u biż-żmien dan l-istrument ma baqax jindaqq ħlief minn xi mużiċisti tat-toroq.

PASTAŻ   1. Fakkin jew ħamallu. Sqal. vastasu, portatore. Qawl: Min jerfa’ qofftu mhux pastaż – jiġ., jekk wieħed jagħmel biċċa xogħol ta’ darba u personali ma jfissirx li dan hu l-mistier regolari tiegħu. Din l-idjoma tfisser ukoll, li min jagħmel dmiru anki jekk hu xogħol manwali, ma għandux għax jistħi. V. Busuttil (1900) jgħid li din il-kelma kienet tirriferi għal xi ħadd vulgari u maledukat. Ara: ĦAMALLU.  2. Travu barrani li jitqiegħed taħt travi oħrajn li jkunu qegħdin iżommu x-xorok minn taħt.  Ara: ĠEJŻA.  

PASTIGA  / PASTIEGA    Xorta ta’ buzzell jew tarjola li tintuża biex magħha jdur ħabel li jerfa’ t-toqol, jew li jissikka l-qala’. Dan it-tip ta’ buzzell kien jintuża fuq ix-xwieni kif ukoll fil-kostruzzjoni tal-bini bħala parti mill-parank. Il-pastiga tintuża wkoll bħala tarjola li tiddendel minn krejn. Ing. Snatch block.  Ara: PARANK.  

PASTIZZOTT   Tip ta’ pastizz żgħir mimli bil-kunserva li jisserva fir-riċeviment. Fig. appel. li bih ikun mgħajjar xi ħadd li mhux kapaċi jagħmel xogħlu tajjeb, jew inkella wieħed li joqgħod għal kollox. Ngħidu, ‘dak it-tifel qisu pastizzott’.

PATAFJUN     Kwantità kbira jew żejda ta’ affarijiet, eż. karti jew kliem. Ngħidu, ‘Fl-uffiċju sibt patafjun karti quddiemi’. Tal. pataffione, persuna solenni u mqita.  

PATAKKA    Munita tar-ram Spanjola li kienet tintuża f’diversi pajjiżi, kemm fl-Ewropa kif ukoll fl-Afrika ta’ Fuq, fis-sekli sittax u sbatax. Din kienet tiswa erba’ rbgħajja. – jiġ., sitt soldi u tmien ħabbiet, jew 20 ħabba. Vella (1843) jgħid li din kienet munita Maltija li tiswa erba’ tari. Dan minkejja li din ma kinetx waħda mill-muniti li l-Ingliżi introduċew f’Malta fl-1825. V. Busuttil (1900), isemmieha bħala waħda mill-muniti li kienu jiċċirkulaw fi żmienu. Ara:  FLUS ANTIKI. Biż-żmien, il-valur ta’ din il-munita naqas ħafna u isimha sar sinonimu ma’ oġġett li ma jiswa kważi xejn. Ngħidu, ‘dak il-bniedem (jew oġġett) ma jiswiex patakka’. Fid-Damma, A. de S. jgħid li din il-munita kienet tistwa daqs erba’ rbgħajja, (E.S.I. jgħid li kienet issarraf daqs tliet tari jew tnax-il BAJJOKK, u fi żmien l-Ingliżi daqs ħames soldi). Tal. Patacca. Fr. Pataque; Sp. Pataca. Oriġ. din il-kelma x’aktarx ġejja mill-Għ. batakka. Fil-kummiedja, ‘Żwieġ ġol-Mandraġġ’ (1871), ta’ Pietru Pawl Pellegrini, Grezzja tgħid lil Luret, ‘[…] X’jidhirlek minn dawn il-par imsielet? Infaqt tiegħu ħdax-il skud u patakka […]’. Sors: It-Teatru Malti fis-seklu dsatax, It-Tieni Volum, p. 119.

PATALOTT    1. Landa kbira taż-żebgħa li tintuża għal bosta raġunijiet u tqegħid fiha ta’ bosta likwidi. Landa kbira taż-żebgħa. Landa li wara li tintuża jtaqqbulha l-qiegħ biex fiha jqabbdu n-nar biex fuqha jsaħħnu xi ħaġa jew oħra.  2. Dniedel li jiddendlu mat-tużell jew mal-umbrellun bażilikali. 3. Kappun tal-mozzetta. 4. Dekorazzjoni li tintuża mill-artisti f’partijiet tax-xogħol tagħhom. Tal. patalotto  jew padellotto li tfisser paddella grande – M. borma jew kontenitur kbir.

PATATA  Dan il-prodott agrikolu dam ħafna ma daħal f’Malta. Biss fi żmien bikri Ingliż jidher li l-patata bdiet titkabbar mhux ħażin. John Hennen, tabib Ingliż li ġie Malta fl-1821 biex jistudja is-saħħa tat-truppi Ingliżi u tal-Maltin, u kif din hi effetwata mill-ambjent tal-madwar,   jgħid li l-patata kienet titkabar fi kwantità kbira, tant li kienet tissupplixxi r-reġimenti kollha Ingliżi stazzjonati f’Malta. Biss, jgħid li din ma kinetx ta’ kwalità tajba bħal dik tal-Ingilterra. D. Miège fil-ktieb tiegħu L’Histoire de Malte, (1841) waqt li jagħti tant informazzjoni ddettaljata dwar l-agrikoltura f’Malta ta’ żmienu, ma jsemmix dan il-prodott. Xorta waħda, daqs għaxar snin wara, is-Società Economico Agraria, fil-Kalendarju li kienet ippubblikat fl-1849, u f’edizzjonijiet oħrajn, kienet tirrikomanda li dan il-prodott għandu jinżera f’Jannar biex jinġabar fis-sajf. Jidher li fis-seklu dsatax, il-patata ma kinetx fost l-aktar prodotti li kienu jitkabbru mill-bdiewa għal ħafna snin, forsi għaliex il-bidwi kien għadu medhi bil-qoton li jirrendi aktar profitti. Fid-Dizzjunarju Malti – Ingliż, V. Busuttil, (1900) jinkludi din il-kelma u anki jagħti t-tifsira ewfemistika li għadna sal-lum ngħiduha biċ-ċajt: Dan jgħid hekk: ‘Patata, TINT, kelma oħra għal sorm’.

PATENA    Platin tond maħsul bid-deheb li jintuża mis-saċerdot fil-quddiesa biex jitgħatta l-wiċċ tal-kalċi. Fuqu s-saċerdot jista’ jqiegħed l-ostja.

PATENTA   1. Ċertifikat mill-awtorità tas-saħħa li turi li l-persuna hi b’saħħitha u mingħajr mard. Ċertifikat bħal dan kien ukoll ippreżentat mill-kaptani tal-bastimenti meta jaslu fil-port biex juru li l-port li żar l-aħħar ma kien hemm l-ebda sinjali ta’ xi epidemija. (Tal. Patenta netta di sanità / patenta sporca. B’mod fig. ngħidu, ‘għandu l-patenta netta’ – jiġ., għandu l-kuxjenza safja.  2. Protezzjoni legali li tipproteġi d-drittijiet tal-ideatur ta’ xi invenzjoni. 3. Tebgħa fuq il-ħwejjeġ ta’ taħt. IPPATENTJAT Appel. li jirriferi għal xi ħaġa li hi ovvja, u ċara għal kulħadd. PATENTATI  Nies li kienu jaqgħu taħt il-ġurisdizzjoni u l-protezzjoni tal-Inkwiżitur. B’hekk l-ippatentati kienu protetti mill-ġurisdizzjoni kemm tal-Ordni kif ukoll tal-Isqof.

PATERNOSTER    1. Isem bil-Lat. għat-talba tal-Missierna.  2. L-ewwel daqq tal-qniepen ta’ filgħodu kmieni. Imsejħa hekk għaliex din it-talba tingħad meta fl-istess ħin idoqqu l-qniepen tal-ewwel quddiesa. Ngħidu, ‘qam mis-sodda mal-paternoster’.  Il-quddiesa tal-paternoster (jew tal-Awrora huma l-istess ħaġa). 

PATIBOLU   Kelma oħra għall-forka. Tip ta’ palk li fuqu jintramaw l-attrezzi neċessarji biex issir l-esekuzzjoni, eż., bil-giljottina jew bit-tgħalliq.  Idj. i.) ‘Sofra l-patibolu’ – jiġ., miet mgħallaq fuq il-forka; idj. ii.) ‘Għandu wiċċ il-patibolu’ – għandu wiċċ ta’ qattiel. Il-forka kienet tintuża għall-eżekuzzjoni f‘Malta, kemm fi żmien il-Kavallieri kif ukoll fi żmien l-Ingliżi. Fi żmien l-Ordni din kienet tintrama fuq in-naħa ta’ fejn hemm il-Forti Ricasoli, fil-bokka tal-Port il-Kbir. Dan il-post kien magħruf bħala Punta delle forche. Wara l-eżekuzzjoni l-iġsma kienu jitħallew imdendla għal bosta ġranet, apposta biex jidhru kemm min-naħa tal-Belt Valletta kif ukoll biex jarahom kull min ikun dieħel fuq xi bastiment fil-Port il-Kbir. Fi żmien l-Ingliżi, il-forka f’Malta kienet flimkien mal-fuċillazzjoni, il-mod l-aktar frekwenti kif l-ikkundanat jingħata l-mewt. Għal bosta snin, il-patibolu kien jintrama fil-pubbliku, l-aktar il-Furjana, fejn illum hemm il-Monument tal-Gwerra, u wara, fejn illum hemm il-grawnd tal-Indipendenza. Fil-fatt għad hawn min juża l-espressjoni: ‘dak imisshom jgħallquh fix-xagħra tal-Furjana’. Meta fis-sena 1850, inbena l-ħabs ta’ Kordin, it-tgħalliq baqa’ jsir fil-miftuħ barra l-ħabs. Imbagħad, wara ċertu żmien, it-tgħalliq beda jsir fiċ-ċimiterju tal-ħabs. Fi żmien l-Ingliżi l-patibolu ntuża għal wieħed u disgħin darba. Mal-abolizzjoni tal-piena tal-mewt fis-sena 1971, il-forka saret relitt tal-istorja tal-passat. Lat. patibulum – M. It-traversa tas-salib li l-ikkundanat kien imġiegħel iġorr fuq spalltu sal-post tal-kruċifissjoni. Ara:  Tifkiriet ta’ L- Imgħoddi ta’ Charles B. Spiteri. Kissing the Gallows, ta’ William Zammit.

PATTA PARA PATTA   Espr. li tirriferi għal xi azzjoni, fejn l-aġir ipatti għall-ieħor. Ħaġa tpatti għal oħra.

PAVONAZZ      Kulur li jagħti fil-vjola. Sors: V.B. (1900).

PAXÀ / BAXÀ    Bniedem ta’ awtorità fl-Imperu Ottoman. Idj: Iħobb jagħmilha tal-Paxà – jew inkella: komdu qisu l-Paxà.  (Avverb) PAXXUT Meta wieħed ikun komdu u mxaħxaħ. Sqal. pasciri, pasciutu, ben nutrito. Sqal.  Masciaturi li tfisser ambasciatore, bil-Malti, baxxar. Oriġ. etim.,  wieħed li jwassal il-bxara.

PAXXATORE   Kelma li tingħad f’rima tat-tfal iż-żgħar waqt logħba sempliċi. Il-paxxatore hu isem ieħor għall-ambaxxatur (Tal. ambasciatore). Ara: PAXÀ / BAXÀ. Ir-rimar jibda hekk:

Bumm bumm il-bieb, onġi onġi onġella
Bumm bumm il-bieb, onġi o kavallier
Min ġie? Min ġie? Min ġie? Onġi onġi, onġella
Ġie l-paxxatore, onġi onġi onġella
Ġie l-paxxatore, onġi, o kavallier
Xi jrid il-paxxatore, onġi onġi onġella
Xi jrid il-paxxatore, onġi onġi, o kavvalier
Irid tifla sabiħa, onġi onġi onġella
Irid tifla sabiħa, onġi o Kavallier

PEĊLUQ   (pl. pċielaq). Wieħed li jgħid ħafna u li jiżvela s-sigrieti ta’ ħaddieħor. Oriġ. il-kelma ħarġet minn żewġ kelmiet: peċpeċ u laqlaq. v. peċlaq. Sors: J.A. Laqam simili huwa: ‘fiswa’, biss dan hu xi ħadd li jikxef xi sigriet minn taħt.

PEDILLUVJU   Banju bil-misħun ippreparat apposta biex wieħed iqiegħed saqajh fih bħala rimedju għal xi uġigħ ta’ ras jew xi marda jew kundizzjoni oħra. Mal-ilma jintefa’ anki l-melħ. P.P. Castagna (1889) jgħid li fi żmienu kienet teżisti superstizzjoni li l-ilma tal-banju irid ikun imferra u ppreparat minn mara miżżewġa u mhux mara xebba, għax inkella l-kura ma tirnexxiex. Tal. pediluvio.

PEDISTALL    Bażi li tista’ tkun magħmula minn diversi materjal, ħafna drabi maħsul bid-deheb jew bil-fidda li fuqu tistrieħ l-istatwa tal-qaddis. u tinġarr fil-purċissjoni tal-festa. .  Fil-ġżejjer Maltin jeżistu bosta pedistalli ta’ xogħol artistiku iddekorati bi skultura u xogħol immartellat fil-fidda.

PEDINA   1. Fil-logħob taċ-ċess, din hi dik il-figurin sempliċi tal-logħob li jservi ta’ ‘suldat’. F’logħob ieħor bħad-draughts jew ludo, il-pedina tkun bħal injama żgħira forma ta’  rota u titmexxa ‘l quddiem biex taqbeż u tiekol l-avversarju biex finalment tintrebaħ il-logħba. Fixxa jew pjun, (Ing. pawn). Tal. pedina. 2. Idj: ‘Għaddielu pedina’ – għadda informazzjoni biex jagħmel il-ħsara lil xi ħadd. Din l-idjoma tista’ tkun ġejja mit-Tal., fedina penale – jiġ., ċertifikat tal-kondotta. Bit-Taljan jgħidu, avere la fedina pulita / sporca. Sorsi: J.A. u E.S.I.

                                        

PEJTER   Qisu pejter, qisu ġabas. Bniedem mitluq, jew xi ħadd li jsibha bi tqila biex jitħarrek. Etim. dubjuża.

PEJXU  / PUXU    Isem ieħor għal qattus; kelma li kienet tingħad mill-kbar meta jirreferu għall-qattus mat-tfal. Kont tisma’ lil min jgħid, ‘Fejnu l-pejxu?’ jew ‘għajjatlu l-pejxu!

PENDENT     Spazju mal-pilastri fuq kull naħa tal-altar u faċċata tagħhom, sewwa sew taħt il-koppla u fit-truf tal-kappelluni. Jissejħu hekk għax fil-forma pjuttost triangolari tagħhom jixbhu pendent li jidjieq minn fuq għal isfel. Fihom jitpinġu figuri ta’ qaddisin, bħal pereż., l-erba’ Evanġelisti, jew inkella profeti mit-Testment l-antik, eċċ., wieħed f’kull pendent.

PENIT / PINIT   Tip ta’ ħelu magħmul mid-dqiq, ix-xgħir u z-zokkor. A. de S. isemmi dawn l-ingredjenti u jgħid li dan kien ħelu tajjeb għas-sola. Fis-seklu għoxrin kien popolari, biss, magħmul forma ta’ lapes ċatt, U daqs 30 ċm twil. Kuluru kien ikun jew roża jew isfar u b’togħma ta’ minta. Kuluru kien ikun jew roża jew isfar u b’togħma ta’ minta. Minn ġewwa miksi b’ingredient abjad u minn barra bil-frak tal-ġewż tal-Indji). Imbagħad kienu jbigħuh l-aktar fil-festi minn fuq xi tilar, mqartas f’fojl ta’ bosta kuluri, bħal, roża, blue jew isfar, eċċ. Il-kelma tintuża fil-frażi: ‘ħelu penit’ – jiġ., l-oġġett tal-ikel hu bnin jew ħelu immens. Fl-antik kienu jgħidu taqbila żgħira: ‘Tan-nanna ħelu manna – u ta’ Gerit ħelu penit’. Qawl: Kisra u basla f’dari aħjar mill-penit ta’ ġari. Il-Kalepin (1941) jagħti din it-tifsira: ħelu, tip ta’ / jew toffee. Espr. Lewn il-penit. Ing. Aquilina jgħidlu: barley sugar. Tal., pennito, pasto / caramella di farina ed orzi e zucchero per la tosse. Sors ieħor: Ġ. Lanfranco, 2017.

PENNY ICE   Sa daqs ħamsin sena ilu, it-tfal kienu jmorru għand tal-‘ħelu’ (ħanut) biex jixtru l-penny ice. Din kienet biċċa silġ forma ta’ kubu żgħir (ċ. 2 ċm x 2ċm), proprjament, ilma mħallat bl-essenza tal-luminata ta’ togħmit differenti, bħal-larinġ, frawli, minta, eċċ. Għal ftit minuti, it-tfal kienu jilgħaqu dan il-kubu sakemm idub kollu f’ħalqhom. Kienet ħelwa li ttaffi l-għatx u tiffriskalek ħalqek b’togħma tajba. Il-penny ice kien jippreparaha tal-ħanut stess u jimla l-kaxxi kubi bir-ruġġata u jitfagħhom fil-friżer tal-fridge. Kull penny ice kienet titqiegħed fuq karta strazza meta din tinbigħ lit-tfal bil-prezz ta’ sold. Dak iż-żmien, ftit kienu dawk li kellhom friġġ id-dar biex il-penny ice jagħmluhom huma stess.      

PENTEKOSTE     Ara: GĦID IL-ĦAMSIN.

PENTIMENT  Mit-Tal. pentimento li  tfisser dispjaċir jew indima. Fl-ambjent tal-arti, dan it-terminu jirreferi għal xi xogħol artistiku fejn ix-xbiha tal-pittura jkun sarilha xi tibdil mill-artist fil-pożizzjoni tagħha għaliex l-artist ikun dehrlu  li x-xogħol ma ġiex kif xtaq. Dan l-irtokk jew tibdil, jista’ jfiġġ meta snin wara jkun qed isir xi restawr fuq il-pittura. Eż. ta’ pentiment narawh fil-pittura ta’ ‘Kristu Jżomm is-Salib’, ta’ Guido Reni. (Mużew Nazzjonali tal-Arti, l-Belt. – MUŻA), Hawn jidher li l-artist Guido Reni, donnu rrealizza li l-pożizzjoni tad-driegħ ix-xellugija ta’ Kristu kellha tkun ippożizzjonata b’mod differenti. Dan iċ-ċaqliq deher fir-restawr li sar għax il-pentiment tfaċċa minn taħt iż-żebgħa li kienet qed tgħattih. Fil-pittura ta’ Santa Katarina li pinġa Mattia Preti naraw tip ta’ pentiment ieħor. Ħdejn ir-ras tal-figura ta’ Santa Katarina tidher ras oħra, din id-darba ta’ figura bid-daqna, kważi qisa fantażma. Aktar milli każ ta’ pentiment, hawn donnu li l-pittur iddeċida li jbiddel is-suġġett kompletament waqt li uża l-istess tila, għaliex qabel kien hemm pittura tal-Martirju ta’ San Pawl.

PENZ    L-istrajp fuq l-ispallejn tal-uniformi tas-suldati jew tal-pulizija li tindika r-rank tal-ufficjal. Oriġ. Ing. pence (pl. ta’ penny) – li tindika ż-żieda fil-ħlas tal-uffiċjal li jkun leħaq  grad ogħla. Ara: GALLUN   Sors etim: A. J.

PEPÉ  TAL-    Laqam mogħti lil nies ta’ kreanza żejda (jiġ., puliti żżejjed). Laqam li oriġ. kien ingħata lin-nies tal-inħawi ta’ Tas-Sliema. Din il-kelma ġejja prob. minn, papà, biss imgħawġa, biex tirriferi għan-nies li biex jitkellmu bil-Malti jużaw aċċent Ingliż. Fir-rumanz ta’ Wistin Born, Is-Salib tal-Fidda (1939), p. 90,  il-karattru ta’ Spiru li kellu ħanut tax-xorb tas-Sliema, jgħid hekk: ‘[…] Puh għalikom, intom li taparsi tal-papà lkoll ħaġa waħda, tridu titkessħu mbagħad issibukom imċappsin bid-djun […]’.

PERĊIMES     Dak li l-aktar li jispikka jew jikkmanda fil-grupp ta’ ħbieb jew xi għaqda. L-aqwa wieħed fost kulħadd. Tal. primicero li ġejja mill-Gr. primiceros – M. kmandant.

PERKAĊĊ/I     Qligħ ta’ flus aktar mill-paga tas-soltu. Tipp, buqxiex. Sqal. pircacciu. Tal. percacci, mance. 

PERLINA   Ħelwa tal-lewż miksija biz-zokkor li tittiekel l-aktar fil-Karnival. Fl-antik il-maskerati kienu jissuttaw lin-nies billi jgarawlhom il-perlini. L-isem ġej mit-Taljan perla.  Teżisti taqbila:

           Maskarat tin’ perlina
           Għax warajk għandek xadina
           Minflok waħda tini tnejn
           Għax tiddobba xi daqqtej

PERNIĊI   Tip ta’ għasfur li hu rari u li tajjeb għal-ikel għax għandu laħmu fin.  Hemm diversi speċi ta’ dan l-għasfur li hu magħruf ukoll bħala ĦAĠEL (sing. ħaġla). Is. xj. Perdix perdix. Ing. Grey Partridge. Kienu jgħidu, ‘X’se nieklu? U r-risposta tkun, ‘tgħid mhux perniċi!’ Din tingħad b’mod ironiku u biex twaqqa’ għaż-żuffjett, biex dak li jkun ma jistenna xejn speċjali aktar mis-soltu. 

PERRIEĊA   1. Ħabel jew wajr fejn jonxru l-ħwejjeġ.  2. Injama jew ħadida rqiqa f’gaġġa li jistrieħ fuqha l-għasfur.  PERREĊ, v. eż.,  ‘sejra nperreċ il-ħwejjeġ biex inneħħilhom ir-riħa tal-għeluq’. Sqal. percia.

PERSALDU    Ħlas finali, jew l-aħħar ħlas minn serje ta’ pagamenti dovuti bin-nifs. Kienu jgħidu, ‘dan il-ħlas hu persaldu u jien u int paċi.’ Mit-Tal. saldo dei conti – M. għeluq tal-kontijiet.

PESTA  BUBONIKA  (Gr. bubo – M. glandola li tintnefaħ meta l-ġisem jinfetta ruħu mill-bakterja Yersinia pestis.) Il-marda bubonika tinġarr l-aktar mill-bergħud li jgħix fuq il-ġrieden infettati. Meta l-bergħud jigdem il-bniedem dan jinfetta ruħu b’din il-marda. Meta l-marid jisgħol, dan jinfetta l-arja ta’ madwaru u dawk qrib tiegħu jittieħdu wkoll. Il-bakterja li tkun daħlet fil-ġisem tinkuba ruħha malajr u s-sintomi joħorġu wara jumejn b’diversi modi, eż. uġigħ fil-glandoli jew fil-ġilda. Tnejn minn tliet persuni infettati kienu jmutu f’temp ta’ sitt ijiem. Il-pesta nfirxet fl-Ewropa l-ewwel darba fis-seklu erbatax, meta kienu mietu mal-75 miljun ruħ. F’Malta, matul is-sekli kellna diversi epidemiji tal-pesta. L-aktar epidemiji qliel kienu dawk tal-1592/3, meta mietu mat-3,000 ruħ; tal-1675/6 meta mietu mal-11,000 ruħ; u dik tal-1813/14, meta mietu ’l fuq minn 4,500 ruħ. Kull darba li l-pesta laħqet il-gżejjer Maltin, ġabet mhux biss mard u mwiet, imma anki telf ta’ kummerċ kbir u iżolament għal tul ta’ żmien. Dan għaliex l-ebda bastiment ma kien jersaq lejn Malta minħabba l-biża’ ta’ xi tinġis. Għaldaqstant, kien jirrenja wkoll il-faqar, il-ġuħ u l-miżerja għal żmien twil. Jidher li fis-seklu dsatax, wara l-1813, il-pesta ma daħlitx aktar f’Malta, biss flokha kien hawn diversi epidemiji tal-kolera (ara: KOLERA). Għalhekk hu kurjuż ħafna kif wara aktar minn seklu, il-pesta reġgħet misset lil Malta, fl-1936. Din id-darba kienu ftit in-nies li mietu u din l-epidemija ġiet eradikata fi ftit żmien. Iż-żewġ qaddisin li huma meqjusa bħala l-akbar protetturi kontra l-pesta huma Santu Rokku u San Bastjan, li għalihom hawn iddedikati diversi knejjes u kappelli. Kien hawn anki ċimiterji apposta biex jindifnu fihom dawk li jmutu bil-pesta. Ara: INFETTI, TAL–, KWARANTINA u LAZZARETT. Ara: Knight Hospitaller Medicine in Malta, ta’ Charles Savona Ventura, pp. 44-51; 220-227. ‘Mementos of the Plague of 1813’ ta’ Giovanni Bonello, fi Treasures of Malta, Summer 2002, No 24, Vol VIII no 3,  pp. 23-30. ‘How a Stranger Saw The Maltese Medical Profession in 1593’ ta’ Giovanni Bonello, Histories of Malta – Figments and Fragments Vol Two, pp. 9- 17.    

PETIT    Bniedem fitt u ta’ preċiżjoni fil-mod ta’ kif jilbes u jidher. Ngħidu, ‘dejjem iżomm ruħu petit’. Fr. petit, Tal. petito – żgħir.

PETRONILLA   Dan hu l-isem tal-eqdem qanpiena li nafu li teżisti fil-gżejjer Maltin. Din kienet inħadmet f’fabbrika f’Venezja fl-1370 u kienet maħduma apposta biex tiddendel fil-kampnar tal-Katidral fl-Imdina. Il-kobor ta’ din il-qanpiena hu ta’ 70 ċm u tiżen aktar minn tunnellata. Il-qanpiena ssemmiet Petronilla fid-9 ta’ Awwissu tas-sena 1645 waqt ċerimonja, meta kienet tniżżlet mill-kampnar u tbierket mill-Isqof Juan Balaguer Camarasa. Dan l-isem kien jirriferi għal San Pietru, wieħed miż-żewġ qaddisin patruni tal-Katidral. Fuq il-qanpiena hemm imnaqqax riljiev ħafif bil-figura ta’ San Pawl, arma eraldika bl-iljuni fuqha u skrizzjoni ta’ stil Gotiku li turi l-isem ta’ min ħadem din il-qanpiena: MAGISTER VICTOR ET NICOLAUS ET FRATER ME FECIT IN VENETIIS M. MCCCLXX. L-istil tal-figura ta’ San Pawl ixaqleb lejn l-arti Biżantina. Sa ftit ilu din il-qanpiena kienet għadha fil-kampnar tan-naħa tal-Majjistral tal-Katidral. Imbagħad tniżżlet biex tkun irrestawrata. Mill-2007 ’l hawn il-qanpiena hi esebita fil-Mużew tal-Katidral. Ara: ‘New light on Petronilla, the oldest bell in Malta’, Charlene Vella, Melita Historica, Vol. XV n. 1 (2008), pp. 49-54.

PETT   1. Blata li tista’ tkun kemm fuq l-art kif ukoll taħt il-baħar li tisporġi ’l barra. 2. Il-qiegħ kollu taż-żarbun, għalkemm, kien hawn ukoll min iktar kien jirriferi għal parti ta’ quddiem tal-qiegħ taż-żarbun. Meta jinfetaħ il-qiegħ mill-bqija taż-żarbun qabel aktar mil-lum kien jieħdu għand l-iskarpan u jgħidlu, ‘infetaħli l-pett taż-żarbun’ u biex isewwihulu. Fig., meta xi ħadd igerger li l-laħam mhux tari, kien jgħid, ‘dan il-laħam li tajtni xieref aktar mill-pett taż-żarbun’. Espr. oħra kienet, dak għandu wiċċu ta’ ġilda ħoxna (ma jistħix) aktar minn pett taż-żarbun.

PETTORAL     Bokkla li tkun imżejna b’xi fosos li biha jinqafel il-pivjal fuq is-sider tal-isqof.

PIĊ    Logħba fejn tfajjel jipprova jaqta’ f’liema id tal-avversarju hemm moħbi l-oġġett. Din il-logħba tista’ tintlagħab anki bejn bosta tfal f’daqqa kontra avversarju wieħed.  

PIJUNIERI, IL-KORP TAL-   F’Marzu tal-1972, il-Prim Ministru Dom Mintoff, bħala Ministru tad-Difiża, għadda t-tieni qari fil-Parlament, biex jistabbilixxi korp ta’ ħaddiema paramilitari. Il-korp kien imsejjaħ ‘tal-Emerġenza’, rif. għas-soluzzjoni immedjata u temporanja biex bosta nies qiegħda jingħataw impieg. L-iskop ta’ dan il-korp kien li jħarreġ fix-xogħol bi ħlas lil bosta mijiet ta’ nies biex wara jsibu xogħol addattat. Fl-istess ħin jieħdu taħriġ mill-Armata ta’ Malta u mis-Civil Defence Corps, u b’hekk iduqu d-dixxiplina militari. F’dan l-ewwel korp paramilitari kienu ingaġġati mas-700 persuna. Wara xi snin dan il-korp ġie xolt, biss fi Frar tal-1975 kien inħoloq korp ieħor, din id-darba bl-isem ta’ ‘Dirgħajn il-Maltin’, li dam għal tliet snin oħra. Minn dan ittieħdet l-idea li jkun stabbilit ieħor żgħir, li kien jismu ‘Iżra’ u Rabbi’ – din id-darba, dan il-korp kien mixħut biss fuq ix-xogħol tal-agrikoltura. Sors: A Chronicle of Twentieth Century Malta, p. 352; Ġrajjiet Malta fl-Imgħoddi ta’ John Inguanez, p. 38. 

PIKE, IL-   Dan kien il-laqam ta’ Costantino Colombos, bniedem magħruf sew fi żmien l-ewwel għexieren ta’ snin tas-seklu għoxrin. Il-Pike kien membru tal-familja Griega Colombos, li kienet tgħix il-Furjana u li kellha fabbrika tas-sigaretti fi Triq San Pawl, il-Belt Valletta, fl-istess binja fejn wara stabilliet ruħha l-gazzetta The Times of Malta. Il-laqam tal-Pike hu konness mal-isem ta’ brand tas-sigaretti msejjaħ hekk, li l-familja Colombos kienet tipproduċi. Il-Pike, barra li kien entużjast kbir tal-logħob tal-futbol, kien ukoll plejer tajjeb, l-ewwel mal-Valletta United u wara mal-Furjana. Kien bniedem magħruf għall-ġenerożità tiegħu. Hu jibqa’ l-aktar magħruf għall-umoriżmu pjuttost ‘filosofiku’ dwar il-ħajja li kien iħobb jikkwota. Tant hu hekk li bosta baqgħu isemmu dawn iċ-ċajtiet anki wara mewtu. Kont tisma’ lil min jgħid, ‘Eh… taf x’kien jgħid il-Pike…?’ Biex nagħti eżempju, darba kien tah ħass ħażin kbir, u meta mar jinvistah it-tabib, billi l-Pike kien iħobb il-futbol, lit-tabib staqsieh, “Dan il-ħass ħażin tgħid hu it-tisfira tal-half time, jew it-tmiem tal-partita?” Tibqa’ msemmija wkoll osservazzjoni oħra li għandha x’taqsam mal-futbol, meta il-Pike qal, “Alla meta ħalaq lill-bniedem ma missux poġġa l-qasba tas-sieq fuq quddiem iżda fuq wara flok il-pexxul – biex b’hekk waqt il-logħob din ma taqlax daqqiet fuqha.” Il-Pike kien ikkwotat anki wara mewtu mill-Prim Ministru Dom Mintoff, meta dan darba dan ried jagħmel punt waqt dibattitu fil-Parlament. Biċ-ċajt Mintoff ikwota x’kien jgħid il-Pike: ‘imissa x-xita tibda titla’ mill-art flok tinżel mis-sema – biex ma nixxarbux. Mintoff imbagħad kien żied, ‘kieku kien ikollna nżommu l-umbrella ’l isfel biex ma nxxarrbux il-linfa!’ Fil-ktieb tiegħu Rajt Malta Tinbidel (ir-Raba’ Ktieb, p. 55), Ganado jinfurmana li l-Pike daħħal fil-lingwaġġ Malti żewġ kelmiet Griegi: ‘ħamallu’ u ‘vroma’. Ara: ĦAMALLU, u VROMA. Sors ieħor: Rajt Malta Tinbidel, it-Tieni Ktieb, p. 13 u t-Tielet Ktieb, p. 86. Ħajr lil Michael Cassar u lil Anthony Zarb Dimech għal riferenzi ta’ sorsi oħra ta’ informazzjoni. Ara wkoll:

https://www.facebook.com/MaltaandInternationalFootballCollection/posts/1481834388625980:0

PIKLES    Kull tip ta’ ħxejjex li jkunu kkonservati fil-ħall biex jirtabu, jieħdu t-togħma u fl-istess ħin iżommu fi stat tajjeb ta’ priservazzjoni għal bosta żmien. Eż., basal tal-pikles, u ħxejjex oħra ppriservati fil-ħall. Ing. pickle, ħxejjex bħal pastard u basal ippriservati fl-ilma bil-melħ jew fil-ħall.

PILANDRA    Kolonna tal-armar tal-festa, waħda minn bosta li jintramaw biex iżejnu t-toroq. Fuqha jkollha weraq dekorattiv iżda finti, u anki bozoz tad-dawl, eċċ. Ġieli dawn l-oġġetti jkunu miżmuma minn anġlu tal-kartapesta, li għaldaqstant dan ħa l-isem bħala l-Anġlu tal-Pilandra. Oriġ. tal-kelma ġejja minn, piramida, minħabba l-arranġament tal-weraq li jieħu forma piramidali.

 

PILATU   Idj:  i.)  ‘Bħal Pilatu fil-Kredu’  –  analoġija ta’ meta wieħed idaħħal fin-nofs persuna oħra f’argument li ma għandu x’jaqsam xejn. Dan il-paragun jingħata għax fil-Kredu, li hu dikjarazzjoni tat-twemmin tal-Insara f’Alla, jissemma wkoll l-isem ta’ Pilatu, minkejja li dan il-persunaġġ m’għandux x’jaqsam mat-twemmin teoloġiku Nisrani.  Idj. ii.)  ‘Mingħand Qajfas għal għand Pilatu’ – tingħad meta wieħed jintbagħat minn awtorità jew uffiċċju, dipartiment, eċċ., għand ieħor biex jinqeda, jew biex tittieħed deċiżjoni f’xi kwistjoni. Idj. iii.) ‘Għamel (jew ħasel) idejh bħal Pilatu’ – ħeles mir-responsabbiltà. Pilatu kien il-Prefett tal-Lhudija fi żmien Kristu u jissemma fil-Vanġelu bħala dak li kkundana lil Kristu għall-mewt.  Ara: QAJFAS.

PINKU      Ara: POLLAKKA.

PINU    Isem imqassar għal Ġużeppinu jew Peppinu.

PINTLOR    Kelma oħra għal TIMPLOR. Dan hu każ fejn il-konsonanti biż-żmien inqalbu wieħed flok l-ieħor (ngħidulha metatasis).

PIPATA     Tipjip li jieħu l-ħin tiegħu sakemm jinħaraq it-tabakk kollu li jkun hemm fil-pipa. Għadd ta’ ġibdiet tan-nifs bil-pipa. Il-kwantità tat-tabakk li bih tista’ tpejjep b’mod normali  f’ħin wieħed.

PIROĊĊ   Tintuża fl-espr. ‘waqa’ piroċċ’ – jiġ., ħassu ħażin u ntilef minn sensih. Etim. mhux magħrufa. Sors: E.S.I.

PIRWIEL   Bniedem fost l-aqwa fil-professjoni tiegħu; xi ħadd iddottorat; mustaċċun. Etim. mhux ċerta, biss x’aktarx il-kelma ġejja minn ‘pirjol’ (forsi tal-Ordni ta’ San Ġwann). M.A.V. (1796) jiddiskrivi dan l-aġġ. hekk: ‘[…] eccellente, capacissimo, primario, dottorone […]’.

PISSIDI   Kalċi x’aktarx maħsul bid-deheb li fih jinżammu l-ostji kkonsagrati fit-tabernaklu u li minnu jitqassmu l-ostji fit-tqarbin.  Lat. Ciborium,  Gr. Kiborion.

PISTIN,  SAJD  TAL-   Is-sajd tal-pistin norm. hu dak is-sajd li jsir għall-ħut li jinten seba’ pesti, eż. il-kavalli, il-mazzola, ir-raj, u l-gattarell. Biss, hemm ħut ieħor li jinqabad mas-sajd tal-pistin, li hu ta’ kwalità fina pereż., id-denċi, il-pagru, id-dott, il-ħanżir, iċ-ċerna, il-paġell, u l-merluzz. Il–Kalepin (1940) jirriferi għal dan it-tip ta’ sajd bħala tal-bistinu. Etim. Kalabriż pistinu  – M. riħa tinten – rif. għar-riħa tal-laħam jew ħut li jinten ħafna.

PITILBIERAĦ    Kelma arkajka li tirriferi għal bieraħtlula. Bħalma teżisti l-kelma pitgħada, li tfisser il-jum ta’ wara għada, kienet tingħad ukoll din il-kelma, li tfisser il-jum ta’ qabel ilbieraħ.

PITKAL    Dak li jagħmilha bħala l-intermedjarju bejn il-bidwi u l-bejjiegħ tal-prodotti agrikoli. Irkantatur tal-frott u l-ħaxix. Fis-seklu tmintax din il-kelma kienet tingħad potkal. Skont A. de S., fid-Damma, jgħid li din il-kelma ġejja minn potticale / bottegale rif. għal min kien ibigħ il-ħxejjex. Fis-seklu dsatax din il-kelma kienet tingħad putkal għax oriġ. il-kelma ġejja mill-Isqalli putigaru li tfisser, wieħed li jieħu ħsieb il-ħanut (Sqal. putigaru, Tal. botteghario). PITKALIJA  Il-post fejn jinġiebu l-prodotti agrikoli mill-bdiewa biex jinxtraw mill-bejjiegħa.  Sors etim: J.A.

PITTMA    1. Pjanta parassita, li tikber fi ħjut ħamrani u li tieħu l-enerġija tagħha minn pjanti oħrajn tax-xagħri, pereż., il-berwieq u s-sagħtar. Is. xj. Cuscuta Tourn,  (Crenilabrus mediterraneus). Għall-bdiewa din hi pjanta li ddum biex teħles minnha. Ing. boxbox (lesser?) dodder. Ngħidu, ‘x’int pittma!’ għal xi ħadd li ma jieqaf jiffitta lil ħaddieħor jew xi ħadd li jiffitta żżejjed f’xogħlu. Ngħidu, ‘pittma fi ħwejġu’. 2. Taħlita ta’ nbid u mediċina li kienet tingħata biex ittaffi l-uġigħ ta’ żaqq. 4. Tip ta’ ġbara li kienet tintuża għall-istess raġuni. Damma: ‘[…] L. fomentum, emplastrum. Per motto donnok pittma, cioé uomo seccatore, che mai la termini nel parlare […]’. Fil-lingwa Tal., din tirreferi għal xi ħadd xħiħ jew antipatiku: Persona troppo attaccato al denaro. Persona noiosa.

PIVJAL   Parament sagru li s-saċerdot jilbes fuq ilbies ieħor waqt ċerti funzjonijiet. Il-pivjal jintlibes bħal mantell li jinqafel b’bokkla minn quddiem fuq is-sider. Dan jintlibes meta s-saċerdot ikun se jagħti l-barka u meta jkun qiegħed iġorr is-Santissimu Sagrament tal-Ewkaristija. Ħajr: Lorenzo Zahra.

PIXKA    Term. marittimu li jirriferi għall-fond li l-bastiment għandu bżonn biex ikun jista’ jitrakka lejn l-art mingħajr ma jinkalja. Ngħidu, ‘Il-vapur għandu pixka ta’ 20 pied’. ‘Il-kaptan tal-bastiment ippixka minn bejn sikka u oħra.’ – jiġ., b’attenzjoni lejn il-fond tal-baħar.  PIXKAR1  Il-waqt meta bniedem jgħum u jżomm fil-wiċċ mingħajr ma jmiss mal-qiegħ.  2. PIXKA L-ILMA  v. (Il-bastiment) beda jagħmel l-ilma, minn bejn it-twavel, jew inkella minħabba r-raxx tal-mewġ li jaqbeż minn fuq il-pruwa. Qawl: Mingħajr lixka qajla tpixka. – jiġ., biex tħajjar lin-nies jixtru oġġett trid tittantahom waħda sew. Sors: Il-Qawl Iqul, p. 186. 3. PIXKAR TA’ OĠĠETT   Dan jista’ jsir, f’xi logħob, meta dak li jkun jistad b’qasba għal xi ġugarell biex jittanta jtellgħu minn fost oġġetti oħra li jkun hemm magħluqa. v. Pixka l-karta tal-logħob; fil-karti tal-logħob, wieħed jippixka l-karta fost karti oħrajn biex isib dik li għandu  bżonn.

PIXKERIJA   Il-post fejn jinġieb il-ħut li jinqabad bi kwantità biex jinbiegħ lill-bejjiegħa. L-ewwel pixkerija li nafu biha kienet inbniet eżattament ħdejn il-Knisja ta’ Liesse, ix-Xatt tal-Belt. Din il-pixkerija kienet għamla ta’ exedra li tagħti fin-nofs tond u għaldaqstant l-istruttura kienet magħmula biex toffri d-dell mix-xemx u ż-żomm il-frisk biż-żiffa tal-baħar. Il-pixkerija li nbniet warajha kienet aktar ‘l isfel  fl-istess triq, taħt il-Barrakka ta’ Isfel. Din inbniet fl-1937. Il-pixkerija preżenti tinsab il-Marsa. Fil-pixkerija tkun irreġistrata l-kwantità u kwalità tal-ħut maqbud. Hawn, il-bejgħ tal-ħut fi kwantitajiet kbar isir bl-irkant. Ikun hemm mhux biss Maltin iżda anki barranin, li jixtru l-ħut b’dan il-mod.  Ara: Fishing in Malta, ta’ Stanley Farrugia Randon, pp. 117-230.

PIXULA     (D.)  […] La parte vergognosa di un’ adulto. Gl’Italiani chiamano biscia […]. Ara: BXULA.

PIXXIKALDA    1. Marda venereali. Magħrufa wkoll bħala l-Marda Franċiża, jew il-Marda tan-Nisa. Sifilide, marda li nfirxet mal-Ewropa wara li Kristofru Kolombu kien skopra l-kontinent Amerikan, fl-1492, u għaldaqstant hu ssuspettat li din il-marda kienu ġabuh magħhom l-ewwel esploraturi mill-Amerika. Fl-antik wieħed mir-rimedji biex tittratta din il-marda kien l-merkurju. 2. Fig. Persuna li joħloq ħafna inkwiet. Ngħidu, ‘kemm hu pixxikalda!’ – Din tingħad lill-bniedem fitt u persistenti. Tal. Piscia + calda li litteralment tfisser bewla sħuna, li kien wieħed mis-sintomi tal-marda.

PIXXLU    In-numru wieħed, kemm fil-logħba tat-tombla kif ukoll fil-lottu. Sqal. picciulu li tirriferi għal xi ħadd ta’ età żgħira jew inkella għal munita żgħira.

PIZZOLU    Idj:  ‘Antik daqs ta’ Pizzolu (din!)’ Espr. li kienet tingħad meta xi ħadd jirriferi li oġġett hu antik immens. Eż., jekk tkun liebes xi libsa qadima  u mhux tal-moda kienu jgħidulek, ‘dik il-libsa qisha ta’ Pizzolu’. Skont Gino Muscat Azzopardi, ( Kif Ngħiduha – 1975) Pizzolu hu l-isem li bih il-Maltin kienu jsejħu lil Pozzuoli, belt żgħira mal-kosta qrib Napli, fejn instabu fdalijiet antiki Rumani. Pozzuoli tissemma meta San Pawl, wara li ħalla ’l Malta fuq il-bastiment niżel hemm biex ikompli l-vjaġġ tiegħu lejn Ruma. Biex inbena l-akwadott ta’ Wignacourt, it-taħlita biex tkaħħal il-kanal tal-ilma b’mod sod kienet tikkonsisti mill-‘pozzolana’, trab vulkaniku li kien jinġab minn hemm. Dan it-tip ta’ siment baqa’ jiġi impurtat biex jintuża fuq proġetti oħra tal-bini għal bosta żmien wara. Intant, E.S.I. ma jaqbilx mat-tifsira li jagħti G.M.A. u jgħid li pizzolu fil-frażi ‘antik ta’ pizzolu’ ġejja mill-Isqalli ‘npizzuolo – da molto tempo – bħal fit-Tal. un pezzuolo. 

PIŻ    (pl. piżijiet)   1. Term. leg. Taxxa fuq il-wirt. 2. Ħlas li wieħed ikun obbligat jagħmel biex isir quddies u qadi ieħor liturġiku. Dawn il-piżijiet ġieli jkunux magħmula f’testment jew b’wegħda billi jitħalla legat li jkun onorat koxjenzjożament. Eż. ta’ dawn il-piżijiet kien il-ħlas biex isir il-quddies, xiri taż-żejt għal-lampier, jew iż-żamma tal-GĦASAR fil-festi. Biex dawn l-affarijiet kienu jsiru b’mod regolari u kif mixtieq, wieħed kien jagħti donazzjoni lill-kappillan, bħala obbligu mill-benefattur. Ħajr: Lorenzo Zahra.

PIŻATUR     L-uffiċjal inkarigat u awtorizzat li jara li l-għodda tal-użin f’kull qasam tal-kummerċ huma fi stat li jiffunzjonaw tajjeb u li t-toqol kif jinqara hu skont dak stabbilit mill-awtoritajiet kompetenti. Il-piżatur hu wkoll dak l-uffiċjal tad-dwana li jiżen l-oġġetti tal-ikel jew merkanzija oħra li tkun impurtata. Fi żmien l-Ordni, dan l-uffiċjal kien jissejjaħ,  KATAPAN, mit-Taljan accatapani.

PIZU      Kelma li kienu jużaw it-tfal meta jirriferu għal kull tip ta’ għasfur.

PIZZI  PIZZI  KANNA   Kliem li nsibu fi tqabbila tat-tfal waqt logħba folkloristika. It-tfal iqiegħdu subgħajhom ħdejn xulxin waqt li xi ħadd minnhom ikanta rima hu u jgħodd is-swaba’ tat-tfal kollha li jkunu mdawrin qaqoċċa.  Il-versi jgħidu hekk:

     Pizzi pizzi kanna
     Dolores di Sant'Anna
     Sant’Anna tal-Morina
     Ħabba biċċa pellegrina
     Mgħarfa tal-fidda
     Bandiera tal-ħarir
     Noli kannoli
     Insara qaddisin

PIZZIKAJJU     Żugraga tal-injam.  ŻIGROMBLU.

PJANETA     Sopravest tas-saċerdot li jintlibes meta dan iqaddes u jiċċelebra r-riti liturġiċi.

PJANTUN    Suldat jew pulizija tal-għassa. Laqam jew rif. għal xi pulizija li jkun stazzjonat f’post partikulari mingħajr ma jitħarrek mill-post. Sqal. piantuni, il soldato in sentinella.

PJASTRUN     Sidrija twila li tintlibes bħala lqugħ. Il-pjastrun ikun magħmul mill-ġild mimli bit-tajjar u kien jintlibes mis-suldati, l-aktar fis-seklu erbatax u ħmistax. Kien hemm minnhom li jintlibsu fuq il-kurazza u xi wħud li kienu jintlibsu minn taħt, dawn tal-aħħar bħala protezzjoni biex l-armatura ma tisloħx il-ġisem. Tal. piastrone. final. piastra – M. kurazza tal-metall jew tal-ġild.

PJAZZANT    Bniedem irtirat mix-xogħol.  Sors: V. B. 1900.

PJAZZIST    Il-bniedem imqabbad min-neguzjant/i  biex idur il-bejjiegħa tal-imnut u jbegħilhom il-prodotti bl-ingrossa.

PJOTI      Ħaxix ħażin maqlugħ bl-għeruq u l-ħamrija b’kollox.  Kull xorta ta’ ħaxix ħażin.

PLANĊIER / PJANĊIER     Oriġ. palk sempliċi li kien jintrama fil-festi, magħmul minn pjanċi kbar tal-injam b’mod ċatt, u b’għoli ta’ 60 – 80 ċm ’l fuq mill-art, biex il-bandisti jdoqqu fuqu. F’ħafna lokalitajiet dan il-pjanċir illum sar aktar dekorattiv u b’xogħol maħdum tal-aqwa kwalità artiġjanali. Il-planċier illum sar ikun imtarraġġ. Fr. plancher – M. materjal biex tarma paviment bih. Ritratt tax-xellug: Planċier sempliċi armat minn twavel fis-sittinijiet (il-Birgu). Lemin: Planċier elaborat u dekorattiv, tal-Banda Vittoriosana San Lawrenz.   

   

PLEJTU    Ħafna storbju.  Diskors żejjed. Disputa. Ngħidu, ‘tagħmel plejtu sħiħ fuq ix-xejn’ – ħafna storbju dwar suġġett jew xi ħaga mhux importanti. Tal. peito – M. argumentazzjoni. Span. pleito – M. argument fil-qorti.

PLEWRITE    Marda tal-plewra li tista’ ġġib riħ u infjammazzjoni. Tal. pleurite.

PLIER    Obelisk. Kolonna irqiqa u twila li fuqha jkun hemm xi statwa dekorattiva li tfakkar lil xi ħadd. Kolonna għolja li tintuża biex tindika xi ħaġa li jkun hemm qribha. Pereż., f’ras il-bajja ta’ Wied il-Għajn hemm żewġ plieri li tqiegħdu hemm fil-bidu tas-seklu għoxrin biex jindikaw li minn hemm il-ġewwa ma s-sajjieda ma jistgħux jitfu x-xbiek il-kbar tat-tkarkir.  Ngħidu, ‘raġel qisu plier’ – għal xi ħadd li jkun twil u rqajjaq. Ara: OBELISK.

POLIPTIKU     Pittura fuq pannelli tal-injam li jinqasam fi kwadretti ta’ ħafna xeni b’temi differenti jew inkella b’temi relatati. Bla dubju ta’ xejn l-aktar poliptiku artistiku magħruf li hawn f’Malta huwa dak li jirrappreżenta bosta l-episodji mill-ħajja ta’ San Pawl. Dan imur lura sas-seklu 15 u llum hu esibit fil-Mużew tal-Katidral, l-Imdina. Ara: TRITTIKU.

POLJO   Marda li għal bosta snin kienet taħkem sew f’Malta, l-aktar fl-ewwel nofs tas-seklu għoxrin. L-isem proprju tal-marda hu poliomyelitis, rif. għall-infjammazzjoni tal-materja griża fl-ispina dorsali. Meta din il-marda ma tkunx ittratta sew teffettwa n-nervituri, b’konsegwenza ta’ paraliżi u anki mewt. Il-virus tal-poljo jinġarr minn bniedem għal ieħor, l-aktar minħabba nuqqas ta’ iġene personali, eż., mill-eskrement tal-ġisem. Disgħin fil-mija ta’ dawk infettati mill-poljo ma jafux li qegħdin iġorru dan il-virus qabel ma dan joħroġ s-sintomi tal-marda. Fis-seklu għoxrin, f’Malta din il-marda kienet irreġistrata l-aktar bejn l-1920 u l-40ijiet, meta kienu jimirdu biha numru żgħir ta’ nies kull sena. Biss, fis-snin 1942-43, 1945, 1947 u 1950-51, il-marda nfirxet b’mod allarmanti. Bosta nies mietu u mijiet oħra sfaw immankati għal għomorhom. Hu fatt kurjuż li apparti li din il-marda kienet tattakka l-aktar lit-tfal ta’ taħt il-ħames snin, kienet ukoll taffettwa persentaġġ kbir ta’ suldati Ingliżi li kienu stazzjonati f’Malta. Lejn nofs is-seklu għoxrin kienu nfetħu postijiet ta’ konvalexxenza għal min kien isofri mill-poljo. Wieħed minn dawn kien iċ-Ċentru Bugeja, il-Ħamrun, u l-ieħor kien fil-Kastell Verdala, ħdejn il-Buskett. Fis-sena 1956, ir-riċerkatur Jonas Salk kien skopra il-vaċċin kontra dan il-virus, u ftit wara t-tfal kollha bdew jitlaqqmu kontra l-poljo, b’riżultati pożittivi, tant li llum din il-marda nqerdet għal kollox minn bosta pajjiżi. Ara: Rajt Malta Tinbidel, it-Tielet Ktieb, pp. 207-208.

POLKA    1. Mużika jew żifna ta’ oriġini Slava. Meta wieħed ikun miexi u jagħmel xi qabża għal għarrieda għal xi raġuni jew oħra, biex jiddieħku bih in-nies, kienu jgħajruh li qiegħed jiżfen il-polka. Etim. kelma mill-ilsien Ċek li tfisser ‘nofs pass’.  2. Ġakketta żgħira li kienet tintlibes min-nisa, daqs mitt sena ilu. 3. Katina rqiqa, norm. tad-deheb, li magħha jiddendel l-arloġġ tal-but tal-ġlekk jew tas-sidrija.

                    

POLLAKKA    Tip ta’ bastiment merkantili li kien jintuża bejn is-seklu sbatax u s-seklu tmintax biex iġorr il-merkanzija. L-Ordni kien juża dan it-tip ta’ bastiment ukoll f’battalji navali. Norm. kien ikun armat b’żewġ, jew erba’ kanuni. Kellu tliet arbli li kienu jittellgħu magħhom il-qlugħ – xi wħud kwadri u oħrajn tal-latini – u għaldaqstant kien jilħaq ċerta veloċità. L-isem ta’ dan il-bastiment ġej miIl-pollaccone, jew pollacre, terminu li jirriferi għall-ġibb il-kbir ta’ dan il-mirkeb. Kultant dan il-bastiment kienu jirreferu għalih bħala, ‘bark’ jew ‘pinku’, iżda anki bħala ‘TARTANA’. Iċ-ċorma tal-pollakka kienet tkun ta’ bejn 15 u 20 ruħ. Tal.  Polacca, mezza vela jew pinco. Polacre. Ara: Il-Flotta ta’ l-Ordni ta’ San Ġwann ta’ Joseph Muscat, pp. 164 – 167.

POLVERISTA / POLVRISTA   Maħżen jew imħażen fejn jiġu merfugħa l-porvli, balal u kull tip ta’ splussivi. Il-polverista kienet norm. tkun allokata post fis-swar jew qrib, biex f’każ ta’ bżonn, il-materjal splussiv jintuża malajr. Fl-istess ħin, dan il-materjal ikun merfugħ ’il bogħod mill-abitazzjoni. Meta l-Gran Mastri kienu għadhom residenti f’Sant Anġlu, il-kavallieri kellhom il-polverista tagħhom ġo din il-forti. Matul l-Assedju l-Kbir, darba minnhom din splodit. Fil-Belt Valletta, waħda mill-polveristi kienet tinsab fil-Kavalier ta’ San Ġakbu u oħra qrib Sant’Iermu. Fi żmien l-Ingliżi, il-polverista tal-Birgu kienet tinsab qrib is-swar, li mill-Birgu jagħtu għall-Bormla. Fl-1806, din il-polverista kienet splodiet aċċidentalment u kienu mietu mal-150 ruħ. F’Bormla, fl-inħawi ta’ San Ġwann t’Għuxa, qabel ma toħroġ lejn il-Fgura, hu magħruf bħala ‘l-Polverista’.

POMP    Vit tal-ilma li sa ħamsin sena ilu, kien ikun stallat fit-toroq tal-ibliet jew l-irħula ta’ Malta biex iservi lil dawk kollha li ma kellhomx ilma fid-dar. Din il-kelma kienet aktar tintuża fin-naħa tal-Cottonera. Ing. pump. Fil-fatt dan il-vit kien aktar qisu pompa li biex joħrog l-ilma minnha kont trid tagħfas il-manku tal-ħadid ’l isfel għal kemm-il darba biex l-ilma jkun ippumpjat.

   

POMSKIZILLIOUS     Edward Lear kien pittur u kittieb tal-limericks (strofi rrimati b’mod umoristiku u li ma jagħmlux sens).  Bejn l-1848 u l-1866, Lear kien ġie Malta sitt darbiet. Lil Għawdex kien iħobbu ħafna, u darba, waqt li kien qiegħed idur madwar il-kosta ta’ din il-gżira, Lear iddeskriva dak il-pajsaġġ li kien qed jammira bħala ‘pomzkizillious and gromphiberous’, kliem li ma jagħmlux sens fihom infushom. Iżda fil-moħħ poetiku u fantasjuż ta’ Lear dan il-kliem kien qed jiddeskrivi b’mod superlattiv is-sbuħija tal-inħawi li hu tant kien qed jitgħaxxaq bihom. Illum, fix-Xagħra Għawdex, jeżisti mużew tal-ġugarelli antiki li jġib l-isem ta’ Pomskizillious, b’tifkira lejn dan l-artist. Ara: ‘Edward Lear, (1812-1888) His connection with Malta and Gozo (1848-1866)’ ta’ Catherine Sinclair Galea fi Treasures of Malta, no 34, Christmas, 2005, Vol XII no1, pp. 31-35.

PONĊ   Xarba magħrufa mall-Maltin f’okkażjonijiet speċjali bħal f’xi festin. Illum din ix-xarba tista’ tkun magħmula minn taħlita ta’ bosta xarbiet u ingredjenti differenti, l-aktar xorb alkoħoliku, bħall-inbid imħallat ma’ biċċiet tal-larinċ u xi ħwawar. L-eqdem deskrizzjoni ta’ x’inhu ponċ, ġejja mill-Ġermaniż, Johann Albert de Mandelslon (1638), li jgħid li din it-taħlita hi magħmula mill-alkoħol, ilma bil-lumi u ħwawar. G.B.F. (1845) jiddeskriviha hekk: ‘[…] ponchie, bevanda forte composta con rum limone e zucchero, punch […]’. E.S.I. jagħti l-verżjoni tradizzjonali aktar riċenti ta’ x’inhu ponċ: misħun bi ftit rum, ġulepp tal-ħarrub, qoxra lumija u zokkor.

PONSJETTA / PONZJETTA  Pjanta li oriġinat fil-Messiku. Is. xj. Euphorbia pulcherrima. Kapaċi tikber f’siġra ta’ diversi metri għoli. Biss, illum issibha anki mkabbra fil-qsari biex iżżejjen ġewwa d-dar. Tikber sa madwar 60 ċm. Il-weraq ħodor ta’ din il-pjanta jsiru ħomor, f’Diċembru. B’hekk din il-pjanta hi magħrufa wkoll bħala Christmas plant u hi assoċjata mal-festi tal-Milied. L-isem Ponsjetta ġej mill-kunjom ta’ Joel R. Poinsett (1779-1851), li fl-1836 kien ambaxxatur Amerikan għall-Messiku. Dan kien ippubblika l-istudji tiegħu dwar din il-pjanta f’rivista botanika, u b’hekk il-pjanta baqgħet imsemmija għalih.

POPPA     In-naħa ta’ wara tal-bastiment, qlugħ jew dgħajsa.  Ngħidu, ‘ippoppa sormu’, ‘ippoppa sidru’ jew ‘ippoppa żaqqu’ (jekk dan ikun xi ħadd oħxon). Dawn tal-aħħar huma espressjonijiet paradossali, għax il-poppa għandha dejjem tirrelata man-naħa ta’ wara. PUPPIER   Qaddief tal-poppa.

PORGA    Norm. b’din il-kelma nifhmu mediċina li tittieħed biex wieħed imexxi l-ikel fl-imsaren.

PORKERIJA     Oġġett jew sitwazzjoni li mhix ta’ quddiem in-nies. Ħniżrija jew ħniżrijiet li jagħmel xi ħadd. Ħmieġ indeskrivibbli. Xogħol ħażin ħafna. Ngħidu, ‘ara x’porkerija għamel!’ jew, ‘ara x’porkerija ħalla warajh!’. Tintuża wkoll fi frażi bħal, ‘Ma jridx wisq biex dak jgħid xi porkerija’ – jiġ., jitkellem b’mod vulgari. Sq. purcaria mit-Tal. porco. – M. ħanzir. Interessanti li fil-kultura tal-Maltin u t-Taljani, meta nsemmu l-isem tal-ħanżir, nagħmlu dan b’mod negattiv jew b’disprezz. Għad hawn min meta jgħid ħanżir, iżid apoloġija, bħal, ‘… skużi ħanżir’. L-istess bħal ma hawn min jgħid skużi meta jsemmi l-ixkupa.

PORPORINA   Trab fin li jintuża biex jinżebgħu oġġetti biex jagħtu xeħta metalliku u fl-istess ħin jidhru jleqqu. Eż., ta’ fejn tintuża l-porporina hu meta wieħed jagħmel mudell ta’ knisja jew vara u jkun irid ipinġi il-gandlieri eċċ kulur ir-ram. Porporina bajda hi dik iż-żebgħa kulur il-fidda jew il-bronż. Tal. Polvere colorante finissima. Skont it-Treccani: 1. Sostanza colorante (un ossiantrachinone) posta in commercio sotto forma di una pasta rosso-bruna, insolubile in acqua, usata per tingere il cotone mordenzato in rosso vivo o rosso bruno; 2. brillante. Ing. Bronze powder; madder.

   

PORPRA     1. Drapp tal-pannu tad-damask, jew bellus ta’ lewn ħamrani skur, li minnu jsir il-mantell għar-rejiet jew għall-kardinali, għax dan il-kulur jagħti simbolu ta’ awtorità u prestiġju. Interessanti ta min wieħed jinnota li Caravaggio juża l-mantell aħmar fiż-żewġ pitturi li hemm fl-Oratorju ta’ San Ġwann; kemm San Ġwann kif ukoll San Ġakbu huma mlibbsin b’mantell aħmar. 2. Il-PORPRA  L-istatwa li tinġarr fil-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira li turi lil Kristu mżebblaħ u mlibbes il-porpra fuq spalltu. L-istatwa tal-Ecce Homo tirreferi għal din ir-raffigurazzjoni. Tal. porpora. Ara: AĊĊJOMU.

PORTA  MARINA   Id-daħla tal-Belt Valletta li tħares lejn il-Port il-Kbir, fl-inħawi tal-knisja ta’ Liesse. Il-bieb kien jissejjaħ ukoll Porta del Monte, minħabba li l-Gran Mastru Pietro del Monte, fl-1571, daħal trijonfalment fil-Belt Valletta meta l-Ordni telaq mill-Birgu, u ħa l-pussess tal-belt il-ġdida. Sa ħafna snin wara, dan kien l-ingress prinċipali tal-Belt, għaliex ħafna min-negozjanti kienu jużawh biex jinżlu x-xatt. L-istess in-nies li riedu jidħlu l-Belt, l-aktar dawk tat-Tlett Ibliet, wara li kienu jaqsmu il-port bid-dgħajsa kienu jinżlu ix-xatt u jitilgħu l-Belt mill-Porta Marina. Biż-żmien, il-Porta Marina kienet saret żgħira wisq għat-traffiku li kien jgħaddi minnha. Għalhekk, fl-1884, l-Ingliżi waqqgħuha biex bnew daħla ġdida, iddisinjata mill-Perit Emanuel Galizia. Issa, id-daħla bdiet tissejjaħ, Victoria Gate, għar-Reġina Victoria.

PORTANTINA     Ara: SUĠĠETTA.

PORTIKU    L-iskop ewlieni tal-portiku hu dak li jipprovdi dell mix-xemx u x-xita li norm. taħbat mal-faċċata tal-binja u b’hekk joffri lqugħ lil dawk li jkunu deħlin jew ħerġin mill-binja. L-aktar portiku antik li nbena f’Malta hu dak tal-Knisja ta’ Santa Katarina li hemm quddiem il-knisja tal-Vitorja, l-Belt Valletta. Dan kien iddisinjat fi stil Barokk mill-perit Taljan Romano Carapecchia. Portiku ieħor antik hu dak tal-kappella tal-Madonna tal-Providenza s-Siġġiewi (ritratt). Fl-ewwel snin tas-seklu dsatax, l-Ingliżi bdew jibnu bini Neo-Klassiku fejn il-portiku intuża b’mod prominenti. Eżempju ta’ dan hu il-portiku li hemm mal-Main Guard, dik li kienet il-Kanċellerija tal-Ordni – fi Pjazza San Ġorġ.

PORTOSALVO   It-titlu tal-Madonna li tipproteġi l-baħħara. Għalhekk, mhux ħaġa tal-għaġeb li qrib il-Port il-Kbir hemm żewġ knejjes iddedikati lill-Madonna b’dan it-titlu, waħda minn dawn il-knejjes hi l-bażilika tad-Dumnikani li qiegħda fi Triq il-Merkanti, l-Belt u l-oħra l-Isla. Din tal-aħħar qegħda qrib il-Gardjola u sa żmien ilu kienet f’idejn il-patrijiet ta’ San Filippu Neri u issa f’idejn is-Sależjani. Tal. Porto Salvo – M. Port kenni.

PORUTULAN     1. Dokument li jservi ta’ gwida għan-navigaturi, speċi ta’ enċiklopedija manwali għall-baħħara. Aktar mill-mapep, il-portulan ikun fih informazzjoni ddettaljata dwar l-ibħra, l-għamla tal-kosta u informazzjoni oħra dwar il-fond ta’ qiegħ il-baħar, barra dettalji oħra siewja. L-eqdem portulan li jsemmi lil Malta u li nafu bih hu datat fis-sena 1296 W.K. 2. Il-Portulan kien ukoll it-titlu li bih kien magħruf il-kaptan tal-Port. Ara: ‘The Maltese toponymy in three ancient Italian portulans (1296 – 1490)’, Malta – People, toponymy, Language – 4th century B.C. – 1600), Arnold Cassola, pp. 67 – 95.

PORTUNOVU    Isem mogħti fis-seklu dsatax lil dik il-parti tal-Port il-Kbir, l-eqreb lejn il-Marsa, meta din ġiet irranġata mill-Ingliżi biex isservi bħala l-moll għall-attivitajiet marittimi kummerċjali, fejn tinħatt u titgħabba l-merkanzija.  Ara: ALBERT TOWN.

POSTULANT/A    Persuna li tkun se tibda l-kors fil-ħajja reliġjuża. POSTULATUR  Bniedem tal-kleru li jipproponi lil xi persuna twajba u bi kwalifiki biex din tkun ibbeatifikata. L-istess postulatur jista’ wkoll ikompli jmexxi l-proċess aktar ’il quddiem biex iwassal għall-kanonizazzjoni tal-istess beatu biex isir qaddis.

POXT   Bniedem mill-agħar u li lest li jagħmel il-ħażen lill-għajru. Xi ħadd li jmur jgħid kontra sħabu bil-moħbi bl-intenzjoni li jagħmel id-deni lil dak li jkun. Bniedem omosesswali u sodomist. Kelma li ġejja mill-Għarbi boxt. Skont Dozy, bil-Franċiż tfisser bardache – homosexuel passiv. Sors: Supplément aux dictionnaires arabes (1877–1881), u E.S.I.

POŻATA / PUŻATA / PUŻATI    L-oġġetti li wieħed juża fuq il-mejda biex jiekol u jixrob, eż. skieken u frieket, tazzi, platti, eċċ. Nirriferu b’dan l-appellativ ukoll b’mod kollettiv għall-oġġetti meta dawn ikunu merfugħin, kultant anki għall-wiri f’xi vetrina jew armarju. L-għamara fejn jitpoġġew dawn il-pożati tissejjaħ POŻAPLATTI.

PRAĊETT / PREĊETT   Obbligu tat-tqarbin speċ. fi żmien l-Għid. Eż. QUDDIESA TAL-PRAĊETT   Il-quddiesa obbligatorja tal-Ħadd.  IL-PRAĊETTI TAL-KNISJA  Skont il-Knisja Kattolika hemm ħames preċetti li jridu jkunu osservati:1. Ħu sehem fil-quddies fil-

1. Ħdud u l-festi kmandati
2. Qerr għallinqas darba fis-sena
3. Tqarben għall-inqas fi żmien l-Għid
4. Sum meta trid il-Knisja u tikolx laħam meta ma jiswix
5. Għin kemm tista' lill-Knisja fil-ħtigiet materjali tagħha

PRAMMATIKA   Term. leg. li jirriferi għar-regola ġenerali fil-prattika tar-relazzjonijiet ġudizzjarji. Drawwa fil-liġi li għandha tkun segwita. Editt jew bandu. Fi żmien l-Ordni, apparti l-bandi li kienu jixxandru ta’ sikwit, kienu wkoll jixxandru r-regoli dwar il-komportament tal-bniedem fil-ħajja ta’ kuljum. Dawn il-prammatiċi setgħu jkunu regoli tal-liġi kif ukoll avviżi li jindikaw l-użanza ta’ xi prattika jew oħra, mingħajr ma jkunu imposti b’mod legali u li jwasslu għal xi piena. Tal. prammatica: regola prescritta per consuetudine.

PRASPURA    1. Xi ħaġa stramba.  Xi ħaġa li ma titwemminx. PASPAR v. Ivvinta xi storja. Għamel xi ħaġa b’ċerta immaġinazzjoni mhux tas-soltu. Ara: Il-Praspar Miktuba Minn Dun Xand Cortis, ta’ . Ġ. Mifsud Chircop. Jista’ jkun li l-kelma ġejja mill-Għ. bassar – jiġ., ġiegħel li xi ħadd jifhem. 2. F’dokument notarili tal-1525, din il-kelma hi użata b’dan il-mod: ‘[…] l-imsemmi bidwi hu marbut li jagħti il-praspura lill-imsemmi sid, (jiġ., tliet tomniet żara’ tax-xgħir f’dik in-naħa ta’ din il-għalqa) […]’. Sors: Kliem Malti Qadim, ta’ Godfrey Wettinger, p. 110. F’nota żgħira, Wettinger jikkwota lil ċertu Traina li jispjega l-oriġ. tal-kelma bit-Tal. ‘Paraspolu’ bħala ‘pezzo di terra quanto può seminare un contadino come dire uno stajoro’. Fid-dizzjunarju ta’ S. G. Vassalli (Piccolo Dizionario Maltese-Italiano-Inglese (1856), l-istess kelma tirriferi għall-porzione, jew Ing. portion. V. Busuttil (1900) ukoll jgħidilha,  a portion, a lot; u jagħti eż., ‘[…x’natic ta’ din il-praspura? …]’ 3. Patri Magri kien kiteb artikli żgħar għas-sensiela ta’ Kotba tal-Mogħdija Taż-Żmien (1903), u dawn kien semmiehom: ‘Praspar Għan-Nies Tas-Sengħa u In-Nisa Tal Ġabra’. F’dawn il-kaptli nsibu bosta informazzjoni kif isiru ċerti affarijiet bħal, ‘[…] Chif Tagħmel ix-xbieha tan-naccra, jeu tal madriperla’, ‘Chif il ful u il piżelli ħodor jibkghu frischi’, ‘Chif tnaddaf l’alabastru’ […]’ eċċ. Dawn il-kapitli kien fihom informazzjoni utili għall-użu ta’ kuljum. Ara: Manwel Magri – Ħrejjef Missirijietna, ta’ Ġorġ Mifsud Chircop.

PREBENDA   Dħul, introjtu jew benefizzju mill-artijiet tal-Knisja bħala renta jew pensjoni tal-kanoniku tal-Katidral jew tal-Kolleġġjata. L-art li tagħti dan il-qligħ tissejjaħ hekk ukoll. PREBENDARJU  Il-grad ta’ kanonku fil-Katidral mogħti kemm fil-Knisja Kattolika kif ukoll dik Anglikana. Dak li jgawdi il-prebenda.

PREJVŻA    Isem mgħawweġ bil-Malti għal Prevesa, port fil-Majjistral tal-Greċja. Dan il-port kien magħruf mal-Maltin, l-aktar fis-seklu dsatax meta kienu jiġu impurtati il-ħnieżer minn hemm. Idj. ‘Donnu ħanżir ta’ Prejvża’.

PREPOSTU / PROPOSTU  It-titlu ta’ saċerdot maħtur fuq l-oħrajn fil-ġerarkija tal-parroċċa kolleġġjata ta’ xi kapitlu benefiċjali. Il-prepostu hu wkoll il-mexxej fuq il-kanonċi, u l-amministratur ewlieni tal-parroċċa bħal / jew flok il-kappillan; eż. il-Prepostu Arċipriet ta’ Birkirkara jew il-Prepostu ta’ Bormla. Lat. Praeponere – M. tpoġġi fuq quddiem.

PREXXA    Qasma, l-aktar ġo ħajt, magħmula mill-effett ta’ xi splużjoni kkawżata jew minn xi mina taħt l-art jew mill-bumbardament tal-għadu li jippenetra s-swar. Post partikulari fil-Birgu li jinsab fis-swar li jħarsu lejn il-Kalkara. Fl-Assedju tal-1565, it-Torok irnexxielhom ifarrku parti mis-swar li jagħtu fuq il-Kalkara, bil-bumbardamenti tagħhom, biex il-Ġannissari invadew il-Posta ta’ Kastilja. F’dan l-attakk il-Maltin u l-Kavallieri rnexxielhom, bi tbatija kbira, jirreżistu u jreġġgħu l-għadu lura. Tal. Brecca – M. Qasma.

PRIM    Il-kilja ta’ bastiment jew dgħajsa. Dan hu l-bastun tal-qiegħ tad-dgħajsa li miegħu jitwaħħlu l-majjieri, jew il-kustilji, min-naħa tal-pruwa sal-poppa. Ara: OPRI TAL-BAĦAR.

PRIMA  /  PRIMUSTRAT    Ġieli tintuża l-kelma, primestratt. L-ewwel numru li jitla’ fil-logħba tal-lottu. Ħafna li jorganizzaw il-lotterija privata tagħhom, bħal ngħidu aħna xi knejjes, każini jew għaqdiet oħra, biex jiġbru l-fondi għal xi proġett li jkunu qed jaħdmu fuqu, jagħmlu lotteriji fejn ir-rebbieħ ikun dak li l-biljett tiegħu ikun jaqbel mal-prima li jitla’ fil-lotterija ‘uffiċjali’ tal-pajjiż. Tisma’ ta’ spiss min isaqsi, ‘x’tela’ prima?’ Sibt bħala eżempju tal-kelma primustrat din il-kitba fuq l-internet ‘[…] kull ġimgħa qed isir primustrat b’risq il-ħarqa tan-nar tal-art […]’ (ippubblikata fl-2011). Ara: LOTTU. 

PRIMIĊERJU    L-ogħla dinjitarju fi knisja kolleġġjata. V. B. (1900), isejjaħlu, dean.

PRIMOĠENITU    L-ewwel wild fil-familja.   PRIMOĠENITURA    Term. legali.  Id-dritt legali tal-ewwel wild fil-familja. Tal. Primo genitor.

PRINĊIPJANT      Bniedem bla esperjenza u li għadu jibda x-xogħol.  Tal. principio.

PRINJOLATA   Tip ta’ kejk, ġen. magħmul forma ta’ lembut rasu ‘l isfel, jew bħal kontenitur żgħir li jidjieq minn fuq. Dan il-kejk jittiekel norm. fil-ġranet tal-Karnival. Il-prinjolata hi magħmula minn diversi ingredjenti, fosthom, għaġina tal-ispanġ; ċikkulata mdewba; zokkor; abjad tal-bajd, prinjol, ċirasa, frak tal-gallettini u butir. Dan il-kejk jinħadem apposta għal Karnival għax fit-taħlita jintefgħu ingredjenti ta’ ikel ħelu li mhux suppost jittiekel fir-Randan. Għaldaqstant, antikament, il-prinjolata kienet magħmula minn fdalijiet ta’ bosta ingredjenti biex ma jinħela xejn. Etim. Sqal. Pignolata;  fi Sqallija u l-Kalabbria din tittiekel ukoll fil-Karnival. Biss, hawn, il-pignolata (ritratt fil-ġenb) hi magħmula f’forma ta’ blalen żgħar, jixbhu kemxejn id-DEBBUS (il-ġewża taż-żnuber), u magħmula mill-bajd, dqiq, butir u zokkor, kif ukoll xi ingredjenti oħra. Din it-taħlita tinqela fiż-żejt u wara tinkesa bl-għasel. Sors: J.A. Ara wkoll: ‘Carnevale in Sicilia, Dolci, tradizioni, costumi’, Tacus – Arte, Integrazione, Cultura. http://www.tacus.it/1006-2/

PRIMUSTRAT    Ara: PRIMA.

PRINTES / APPRINTES   Kelma mgħawġa mill-Ingliż li fl-antik kienet tirriferi għal  ‘apprentist’, l-aktar xi ħadd li jkun beda jitgħallem xi sengħa t-Tarzna. L-apprentist fit-Tarzna kien jidħol b’eżami, u kien jitħallas paga baxxa, sakemm jieħu t-tagħlim meħtieġ. Fi żmien meta biex issib xogħol fiss kien diffiċli immens, din il-pożizzjoni kienet meqjusa tajba ħafna, għaliex qisek middejt sieq waħda ġewwa f’post stabbli, b’mod fiss. Meta xi ġuvni kien jirnexxilu jidħol id-Dockyard bħala apprentist, in-nies kienet tieqaf teħodlu b’idu biex tifraħlu.

PSISA    Xaħx imxarrab bl-ilma li jitqiegħed fuq ix-xorok.

PRITKUNA    Waħda minn ħafna ċombiet li jkunu sparati mill-azzarin jew senter. Il-kobor tal-pritkuna jkun daqs dak tal-lewlu. Sqal. pirticuni. Napuljun Tagliaferro, fil-kitba tiegħu Mwieżen Ħżiena, jitfa’ dan il-kliem f’ħalq Żeppi x-Xellugi: ‘[…] Ċens, ġibli l-pritkuni miċ-ċurniena! […]’ Sors: Ward ta’ Qari Malti (1936), p. 160.

PRIŻA    1. Qabda ta’ oġġett/i ta’ valur, li jaħtfu l-pirati minn fuq xi bastiment, kemm jekk din tkun merkanzija, kif ukoll jekk dawn ikunu nies maqbuda bħala lsira. 2. Il-ġisem ta’ annimal mejjet fil-baħar, jew biċċa injama tgħum fil-wiċċ, li taħtha jidħlu jistkennu l-ħut. TAJR TAL-PRIŻA  Għasafar li jattakkaw u jaqbdu għasafar oħra. 3. Pl. PREJJEŻ  Ix-xquq fil-blat li jagħmlu l-ħaddiema tal-barrieri biex wara jdeffsu fihom l-ispnajjar u bid-daqqiet tal-mazzez jaqsmu l-blata fi tnejn. Tal. presa.

PRODOMO     Dan kien l-uffiċjal tal-Ordni li llum jista’ jissejjaħ komptrollur, jiġ., l-uffiċjal li jieħu ħsieb il-finanzi. Il-Gran Mastru kien jaħtar żewġ prodomi fis-sena biex dawn jinkarigaw ruħhom mill-amministrazzjoni tat-Teżorerija kif ukoll tas-Sagra Infermerija. Tal-ewwel minn dawn kellu setgħat akbar minn tat-tieni. Il-prodomo, għalkemm kien membru tal-Ordni, mhux dejjem kien ikun Kavallier. ‘Fr. prud’ hom – M. bniedem ta’ ċerta kawtela (prudenza) u attenzjoni, u għaldaqstant dan kellu jkun raġel ta’ integrità u ta’ min jorbot fuqu.

PROFANAT   Desagrat. Term. li jispjega li knisja, kappella jew partijiet minnhom, bħal pereż., xi altar, ikunu imneżża’ mis-santità tagħhom, u għaldaqstant ma jibqgħux validi biex isiru r-riti reliġjużi fihom. Fl-1575, l-Inkwiżitur Pietro Dusina, fil-viżiti tiegħu li għamel lill-erba’ mija u ħamsin knejjes u kappelli f’Malta u Għawdex, kien ipprofana mall-ħamsin minnhom għax kienu jinsabu fi stat ta’ abbandun.

PRONOSTKU      Ara: ALMANAKK.

PROSPETTIVA   1. Kelma li l-Maltin jużaw flok ‘perspettiva’. It-tridimensjonalità tax-xena jew disinn mpinġi. Fil-każ tal-arti f’Malta din il-prospettiva tispika b’diversi forom, fosthom, l-effett illużjonistiku. Dan narawh fit-tpenġija tal-‘koppla’ tal-Katidral ta’ Għawdex. Ara: TROMPE L’OEIL. 2. Il-kwadru ta’ ċertu kobor, ġen. imnaqqax fil-ġebel, ta’ stil Barokk, li jdawwar b’mod dekorattiv u emfatiku l-pittura ta’ fuq l-artal.

                    

PROTOMEDIKU     Fi żmien l-Ordni, dan kien l-ogħla uffiċjal inkarigat mis-sanità fil-gżejjer Maltin. Kien ikun hu li jaċċerta li s-servizzi kollha tas-saħħa qed jiffunzjonaw b’mod effikaċi u sodisfaċenti. Il-protomediku jissemma f’dokumenti tas-seklu ħmistax bħala l-uffiċjal imqabbad mill-Università tal-Imdina. Il-kwarantina tal-bastimenti li kienu jidħlu fil-portijiet kienet taqa’ taħt ir-responsabbiltà tiegħu. Kien ukoll il-protomediku li jieħu ħsieb x’tip ta’ mediċina kienet tidħol minn barra, u li ċerti mediċini, bħal ngħidu aħna l-loppju, ikunu miżmuma b’ċerta sigurtà biex ma jaqgħux f’idejn irresponsabbli. Il-protomediku kien jagħti l-liċenzja lit-tobba, lill-barbiera, lill-kirurgi u lill-ispiżjara, biex dawn ikunu jistgħu joperaw il-professjoni tagħhom. Dan l-istess uffiċjal kellu s-setgħa li jirtira l-liċenzja tagħhom. Il-protomediku kien ukoll responsabbli mill-permessi ta’ ftuħ ta’ spiżeriji ġodda. (Tal. Protomedico Lat. Protomedicus. Ara: Knight Hospitaller Medicine in Malta (1530-1798) ta’ C. Savona-Ventura, pp. 30-37.

PROVENZATA    (D.) […] Tempesta, temporaccio.  Cosí chiamata viene ogni tempesta che viene dalla parte occidentale […]. Riefnu. Nassumi li din hi rif. għar-riħ qawwi mill-Majjistral, riħ li ġej mill-‘wied’ ta’ Mistral li jinsab fi Provenza, fix-Xlokk ta’ Franza. Nafu kemm dan ir-riħ jista’ jkun qawwi u kemm iġib miegħu temp frisk fil-ħarifa u bard kbir jekk jaħbat jagħmel fix-xitwa.

PROXEN     Dik il-parti tat-tarf tal-palk fit-teatru li tibqa’ tidher wara li jinżel is-separju. Din tissejjaħ ukoll RIBALTA.

PRUNA    A. de S. fid-Damma jiddiskrivi din il-frotta bħala għanbaqra.

PTANZA     1. Porzjon tal-ikel, jew platt bil-laħam. 2. Ħobż tal-ptanza – ħobż li kien jingħata lill-foqra. Fl-1631, l-Ordni kien ħareġ regoli dwar għajnuna lin-nisa foqra. Forsi din kienet l-ewwel tip ta’ għajnuna soċjali li bdiet tkun amministrata mill-awtoritajiet f’Malta apparti l-isptar tal-Ordni, li kien ukoll b’xejn. Fl-1725 din l-għajnuna bdiet tingħata wkoll lil dawk in-nies morda kronikament, jew li kellhom xi forma ta’ inkapaċità. Din il-karità setgħet kienet ukoll waħda finanzjarja, (daqs taro wieħed kuljum, u żewġ ħobżiet). Dan l-ikel kien joħroġ mis-Sagra Infermerija u kien issorveljat minn żewġ Kavallieri megħjuna minn erba’ nisa anzjani, imsejħa pitanziere.  Ġieli kienu jitqassmu mat-800 ħobża kuljum. L-ispiża ta’ dan il-benefiċċju soċjali kienet titla’ sa 1,200 skud fis-sena. Tal. pietanza. Ing. pittance. Sors:  Knight Hospitaller Medicine in Malta (1530-1798), C. Savona-Ventura, pp. 103-105.

PUBBLIKAN     1. n. Għaxxar. Bniedem li jiġbor l-għexur. Karattru li jissemma fil-Vanġelu, fil-parabbola tal-Fariżew u l-Pubblikan. 2. Is-sid jew inkella dak li xogħlu kien li jieħu ħsieb il-ħanut tax-xorb. Lukandier.

PUĊPIEĊA      1. Qamla ta’ lewn aħmar li tgħix l-aktar fuq it-tiġieġ.  2. Fig. Xi ħaġa mhux importanti.

PUDIJA    Keffa ta’ ċerta ħxuna; bordura fil-ħjata.

PUFTA   Oriġ. mill-Ingliż pooftah kelma li oriġinat minn puff. Din il-kelma tirriferi l-aktar għal omosesswali effeminati. Dan minħabba li oriġ., fi Franza tas-seklu tmintax, il-kelma pouf kienet tirriferi għal stil ta’ lbies jew xagħar li kien iddisinjat b’mod li jidher qisu minfuħ. Dan l-ilbies kien sar popolari man-nobbiltà, meta r-Reġina Marie Antoinette bdiet tilbes hekk, (madwar l-1780-90). Fr. bouffer: M. tonfoħ. Dan ifakkarna fi proverbju li jsemmi M.A.V. (1828), li jgħid hekk: Xoqqa li tinseġ maqjuma (li tiswa l-flus) ixidduha n-nies meħjuma (effeminati).

PULĊINELL   Buffu li l-oriġ. tiegħu tmur lura f’Napli tas-seklu sbatax. Rif. li biha jitwaqqa’ għaċ-ċajt xi ħadd meta dan iġib ruħu b’mod redikolu jew mhux kif suppost. Ngħidu, ‘kemm int pulċinell!’ PULĊINELLATA  Att ta’ ħmerijiet kbar u li jwaqqgħu għaċ-ċajt u ż-żebliegħ lil min jagħmilhom.

PULENA  Xogħol dekorattiv fl-injam, li ġen. jingħata l-forma ta’ xi annimal, ħuta jew figura umana jew mitoloġika. Din fl-antik, kienet iżżejjen il-pruwa tal-bastiment. Il-pulena kienet ukoll isservi, b’mod superstizzjuż, ta’ ħarsin kontra kull periklu li seta’ jinqala’ waqt it-tbaħħir. Il-pulena kienet tagħti l-karatteristika viżwali li biha l-bastiment kien jintgħaraf minnufih. F’Malta, il-pulena hi l-aktar sinonima mal-figura li kienet iżżejjen il-pruwa tal-Hibernia, bastiment Ingliż tas-seklu 19. Dan għaliex għal ħafna snin wieħed seta’ jara l-HMS Hibernia sorġuta ħdejn il-forti Sant’Anġlu. Ara: ALBANIA. Illum din il-pulena qiegħda esebita fil-Mużew Marittimu fil-Birgu. Idj: ‘qisha l-pulena’ – tingħad għal xi mara li dejjem liebsa pulit u qatt ma tmidd idejha għax-xogħol. Tal. polena li x’aktarx ġejja mill-Fr. poulaine li tfisser munqar jew rostrum. Ing. figurehead.

PULENTA   Taħlita ta’ qamħirrun imgħassad ġieli bil-ħalib, u li jittiekel qisu pudina. Tal. polenta. Ing. gruel. Fil-kummiedja, ‘Żwieġ ġol-Mandraġġ’, ta’ Pietru Pawl Pellegrini, (1871), il-karattru ta’ Marija jgħid hekk, ‘[…] Żewġi, Alla jaħfirlu, kien jaqli l-pulenta fil-kantuniera ta’ Santu Wistin […]’. Sors: It-Teatru Malti tas-Seklu Dsatax, It-Tieni Volum, p. 120. Il-pulenta hi ikla tipika tal-Italja tat-Tramunta. Biss, hemm varjetajiet kbar ta’ riċetti tal-pulenta mal-Italja kollha. Fir-reġjuni tan-nofs hemm ukoll il-polenta fritta. Sorsi oħra: E.S.I. u J.A.

     

Ara: https://www.italyheritage.com/cuisine/food/polenta.htm.

PULIKARJA      1. Bniedem li jagħmilha ta’ ardit u bulì billi jisfida lil dak li jkun bil-manjieri tiegħu. Gr. pallikarios – M. Żagħżugħ ardit. 2. Tip ta’ xtieli. Plantago psyllium. Ing. flea-bane.

PULLAGRA      Ara: GOTTA.

PULLAKKUN   1. Il-qala’ fuq quddiem tal-bastiment li kien ta’ forma trijangolari. Ara: POLLAKKA u TARTANA. 2. Sa tmiem is-seklu dsatax, in-nutara u professjonisti oħra kienu jħobbu jilbsu qomos bl-għenuq stirati u mtellgħin ’il fuq. Minħabba x-xebh tal-għonq tal-qmis mal-pullakkun, dawn l-għenuq ukoll kienu jissejħu ‘pullakkuni’. Sors: Ward ta’ Qari Malti, p. 152.

PULPETTA    Bħal froġa magħmula f’daqs żgħir, speċi ta’ laħam tal-burger, jew inkella f’forma ta’ boċċa. Norm. il-pulpettta tkun magħmula minn laħam ikkapuljat jew misjur, bajd u frak tal-ħobż, bi ftit tursin u tewm, jew ħwawar oħra skont il-gosti. Hemm ħafna versjonijiet tagħha. Eż., il-pulpetta tista’ tkun magħmula mill-ħut. Fig. Tarbija li tkun ħelwa jew smina. E.S.I. Fig. It-tifel qala’ koċċ pulpetti fuq il-patata mingħand missieru. Ngħidu, ‘qasir qisu pulpetta’, u ‘Tah xebgħa u ġabu pulpetti’.  

PULPTU / POLPTU   Għamara tal-knisja, norm. tal-injam, ġebel jew irħam, maħdum ta’ ċertu għoli, minn fejn il-predikatur jagħmel il-prietka jew il-paniġierku tiegħu. Il-pulptu kien importanti l-aktar fi żmien, qabel ma kienet introdotta s-sistema tal-amplifikazzjoni, u għaldaqstant, kien jinbena qrib in-nofs tal-kursija biex il-vuċi tal-predikatur twassal aktar u tinstema’ sew min-nies.  Tal. pulpito.    

PUMAKANNELLA   Frotta li tikber norm. fil-pajjiżi tal-Amerika ta’ Isfel u fil-West Indies. Is. xj. Annona squamosa. Din il-frotta u s-siġra tagħha jissemmew f’Malta l-ewwel darba mill-botaniku Gavino Gulia (1835-1889). L-isem bit-Tal. hu pruna cannella, isem li l-Maltin għaffġu kif setgħu u qalbuh f’‘pumakannella’. Ing. sweet sop, sweet apple u custard apple.

PUNIKU   Rif. għall-perijodu u l-kultura Feniċja u Kartaġiniża. Għall-arkeoloġi, il-kelma ‘Puniku’ tirreferi l-aktar għal dak iż-żmien fejn il-kultura u l-qawwa ta’ Kartaġni kienet tiddomina, u nfirxet, l-aktar fil-Punent tal-Mediterran. Il-Feniċi kienu nies li oriġinaw mix-xatt tal-Libanu. Bil-Grieg, Phoinikios – tfisser aħmar – rif. għall-għażel ħamrani li l-Feniċi kienu jinnegozjaw. Madwar it-tmien mitt sena Q.K. dawn il-baħħara bdew jistabbilixxu kolonji f’diversi artijiet fil-Mediterran, fosthom Malta. Kienu l-Feniċi li daħħlu l-ewwel kitba magħrufa f’Malta li huma stess kienu żviluppaw. Il-Feniċi ġabu magħhom ukoll simboli reliġjużi kemm dawk Feniċi kif ukoll Eġizzjani. B’hekk insibu f’Malta simboli tal-allat Feniċi, bħal Ba’al Ħammon, Axtarte u Melkart, u allat oħra Eġizzjani bħal Ħorus u Anubis. L-aktar sejbiet arkeoloġiċi li jindikaw il-preżenza Feniċija-Punika f’Malta nstabu f’Tas-Silġ, Marsaxlokk u f’oqbra fil-gżejjer Maltin. Għalkemm skont l-istoriċi, Malta waqgħet taħt idejn Ruma fl-218 Q.K., il-kultura Punika baqgħet ħajja sa mijjiet ta’ snin wara. Santu Wistin (354 – 430 W.K.) li kien isqof ta’ Hippo Regius, fl-Alġerija,  kien jirreferi għan-nies ta’ Kartaġni ta’ żmienu, bħala nies ‘Puniċi’. Oriġ. Gr.  Punikios : M. aħmar. Ara: Malta – Phoenician, Punic and Roman, ta’ Anthony Bonanno, pp. 13 – 123.

PUNKA   Tip ta’ rewwieħa magħmula minn liżar imdendel mis-saqaf li biex tiffunzjona xi ħadd kien irid iċaqlaqha billi jiġbed l-ispaga. Maċ-ċaqliq tagħha titħarrek l-arja fil-kamra u tiffriska. Dan il-makkinarju primittiv u sempliċi kien jintuża fl-Indja, u għaldaqstant x’aktarx iddaħħal f’Malta mill-Ingliżi li kienu stazzjonati f’dan il-pajjiż, fi żmien qabel ma beda jintuża il-fan tal-elettriku. Indjan: Pankha – M. rewwieħa.

PUNTAL   Seratizz twil li jitqiegħed taħt l-istruttura li tkun qed tinbena biex dan iżommha milli ċċedi. Il-puntali jistgħu jintużaw ukoll biex iżommu minn taħt jew mill-ġnub il-bastiment fil-baċir, jew xi lanċa fuq l-art waqt li dawn ikunu qed jissewwew. Tal. puntale.

PUNTELL     1. Biċċa għodda żgħira tal-ħadid forma ta’ sigarru li ġej għall-ponta. Dan jintuża mill-buttar biex itaqqab fl-iebes. 2. Biċċa metall li titwaħħal f’toqba fid-drapp biex dan ma jiżżarradx.

PUNTETTA   1. Ħjata fit-tarf tal-kalzetti li tgħatti s-swaba’ tas-sieq. 2. Kelma li tiddeskrivi tip ta’ għaġin.  GĦAĠIN PUNTETTA  Tip ta’ għaġin żgħir li jmur mal-brodu u li jingħata lit-tfal iż-żgħar bħala wieħed mill-ewwel ikliet ħfief.

PUNTILJUŻ   Appel. għal bniedem li jikkustinja fuq kollox. Bniedem tal-punt u li ma jċediha lil ħadd waqt argument.

PUPA Ta’ MARSILJA    1. Jingħad li fl-aħħar tas-seklu dsatax kienu jiġu impurtati f’Malta pupi sbieħ minn Marsilja. Apparti minn hekk, bdew isiru xi statwi tal-qaddisin f’Marsilja, ikkummissjonati minn diversi parroċċi Maltin. Dawn kienu ntogħġbu ħafna. Fost dawn l-istatwi insibu (i) l-istatwa tal-Madonna taċ-Ċintura tal-Gudja, (ii) dik ta’ San Ġużepp ta’ Ħal Kirkop, (iii) dik tal-Madonna ta’ Loreto, f’Għajnsielem (iv) tal-Kunċizzjoni tal-Qala (v) San Pietru u San Pawl tan-Nadur u (vi) Santa Marija ta’ Ħ’Attard. Meta fil-Gudja, il-Madonna taċ-Ċintura toħroġ mill-knisja fil-festa tagħha, il-miġemgħa għadha sa llum tinfexx tgħajjat ‘Viva l-pupa ta’ Marsilja.’ 2. Fig. Riferenza għal xi tfajla sabiħa. Ara: ĊINTURA, MADONNA TAĊ-.

PUPILLA   1.  Tundjatura żgħira f’nofs il-ħabba tal-għajn, li kontinwament tagħlaq u tiftaħ biex tikkontrolla d-dawl li jidħol fl-għajn. Il-parti tan-nofs tal-iris tal-għajn. 2. Fig. persuna għall-qalb ħafna ta’ xi ħadd. 3. Fig. Persuna, l-aktar mara, li tilbes pulit u bi ħwejjeġ dejjem indaf. Ngħidu, ‘Dik iżomm kollox pupilla d-dar’.  Kollox nadif tazza. Tal. pupillo.  Ara:  ĠISEM  IL-BNIEDEM.

PURFUM    Likwidu tal-ħasil li jfewwaħ u li ġen. jintuża biex inaddaf l-art. Ing. perfume. PURFUMATUR / PROFUMATUR   Il-bniedem responsabbli f’każ ta’ mxija tal-pesta li jiddisinfetta l-postijiet fejn kien jinstab li hemm xi mard li jittieħed. A. de S. jgħid li l-pesta tal-1675-76 kienet eliminata għal kollox meta kienu ġew numru ta’ profumaturi minn Marsilja u ddiżinfettaw id-djar, bil-ħwejjeġ u n-nies b’kollox. Sors: Gozo – Ancient and Modern Religious and Profane, p. 148.

PURTANT   Il-ġiri taż-żiemel b’pass qasir, saqajh kemxejn fil-għoli u b’temp meqjus. Espr. ‘għaddej bil-purtant’ – jiġ., miexi bil-pass tiegħu tas-soltu, u mhux b’pass imgħaġġel. Sqal. purtanti. Ara: BORINA.

PURTATA    Tingħad fl-espr. ‘ikla ta’ tliet purtati’ – jiġ., ikla li tinkludi tliet platti, wieħed wara l-ieħor.

PUSTUMETTA    Ponta fil-ġisem, l-aktar li tinsab fil-ħalq, li tkun ikkawżata minn xi infezzjoni żgħira. Din toħroġ ukoll meta xi ikel ĦARR jittiekel u dan jniġġes il-ħanek. Tissejjaħ ukoll EFTE. Tal. pustuletta.  

PUTATTIV    (J.A.) /  PUTATIV  (E.S.I.) Bniedem li jkun maħsub jew miżmum b’missier meta fil-fatt ma jkunx il-missier bioloġiku. San Ġużepp kien il-missier putattiv ta’ Ġesù. Tal. putativo.

PUTIFERJU   Tingħad eż., fil-frażi ‘qajjem putiferju sħiħ’ – jiġ., għamel xenata sħiħa. Tal. Putiferio, grande bacano; finimondo.– M. xenata mill-kbar.

PUTIRJAL    Mal-bini tas-swar tal-Belt Valletta, Lapparelli fetaħ daħla li minnha wieħed seta’ jidħol il-Belt wara li jaqsam il-foss min-naħa tal-Furjana. Kien fi żmien il-Gran Mastru De Paule, fl-1634, li nbena t-tieni bieb din id-darba b’mod majjestuż. Dan il-bieb kellu torri tal-għassa mibni fuqu. Il-perit li ddisinja dan il-bieb kien Tumas Dingli. Oriġ. din id-daħla kienet magħrufa bħala Porta San Giorgio. Aktar tard fi żmien l-Ordni, dan il-bieb beda jissejjaħ ukoll Porta Reale, jiġifieri l-bieb il-kbir / prinċipali. Fl-1853, il-bieb ta’ Putirjal twaqqa’ biex floku  nbena ieħor b’żewġ entraturi kbar. Dan kien iddisinjat mill-inġinier militari Ingliż, Colonel Thompson. Dan il-bieb serva sal-1963, meta mbagħad twaqqa’ biex ittella’ ‘bieb’ ieħor akbar, iddisinjat mill-Perit Alziro Bergonzo għan-nom tal-consortium internazzjonali Zavelloni-Rossi. Din id-darba, id-daħla la kellha bieb jingħalaq u lanqas pont li jitla’ ‘l fuq. Minflok, il-bieb kellu triq tgħaddi minn fuqu biex jgħaddu l-vetturi li jidħlu l-Belt min-naħa ta’ Kastilja. F’Mejju tal-2011, dan il-bieb twaqqa’ wkoll biex floku issir daħla mingħajr arkati. Dan id-disinn kien magħmul mill-perit magħruf Taljan Renzo Piano. Dan ix-xogħol beda bħala parti minn proġett kbir ta’ kostruzzjoni u restawr f’din iż-żona tal-Belt Valletta, li jinkludi l-Parlament il-ġdid, u l-Opera House. Iċ-Ċittadella fir-Rabat Għawdex, wkoll għandha d-daħla prinċipali antika tagħha magħrufa bħala Putirjal. Ara: A City by an Order ta’ Roger Degiorgio;  Chronicles of 20^th Century Malta, ta’ Joseph Bonnici u Michael Cassar.

PUTTARGA   Bajd tal-ħut – mulett jew tonn immellaħ u mqadded. Tip ta’ kavjar li fi Sqallija jisserva mal-għaġin. Tal. buttarga. Sqal. buttarica.  

PUXU     Ara:  PEJXU.

PWALES   L-isem tal-Pwales ħdejn San Pawl il-Baħar ma għandu x’jaqsam ma’ San Pawl, anke jekk stess dawn l-inħawi għandhom tradizzjoni kbira ma’ dan il-qaddis. Pwales x’aktarx hija l-plural miksur ta’ palus kelma Lat. li tfisser art bassasa bl-għadajjar. Infatti fi żmien l-Ingliżi l-inħawi ta’ San Pawl il-Baħar bdew ikunu mistgħadra mill-għadajjar biex l-art tkun tista’ tibda tinħadem mill-bdiewa. Ara: The River Valleys of the Maltese Islands ta’ S. Haslam u J. Borg pp. 121-132.

*         *          *

Fittex aktar:

A  *    B  *    Ċ  *    C  *    D  *   E  *    F  *

Ġ  *    G  *    GĦ  *    H  *    Ħ  *    I  *    J  *    K  *

L  *    M  *     N  *     O   *     P  *    Q  *    R *     S  * 

T  *     U  *     V  *    W  *     X  *     Ż  *    Z  *

Il-website hi bbażata fuq il-kitba ta’ dawn it-tliet kotba :

           Bejn Kliem u Storja 

           Ara X’Int Tgħid 

           Biex il-Kliem ikun Sew

             

Paġni 256                                    Paġni 256                                 Paġni 256

u Mijiet ta’ ritratti

Pubblikazzjonijiet tal-istess awtur  –  ikklikkja hawn:  https://kliemustorja.com/informazzjoni-dwar-pubblikazzjonijiet-ohra-tal-istess-awtur/

Sorsi bibliografiċi l-aktar imfittxija mill-awtur

* E.S.I. Il-Miklem Malti, Volumi 1-10, ta' Erin Seraccino Inglott,  
(1989).
* F.V.     Maltese Grammar for the Use of the English, ta’ Francis Vella.
(1831).
* F. Vella  Dizionario Portatile – Maltese, Italiano, Inglese ta' F.Vella, 
(1843).  
* G.B.F.    Dizionario Maltese, Italiano, Inglese, ta’ Giovann Battista 
Falzon,(1845).
* J.A.     Maltese-English Dictionary, Vol. I & II, ta' Joseph Aquilina,
(1987 & 1990)
* M.A.V.   Lexicon ta’ Ktyb Yl Klym Malti Mfysser byl-Latin u Byt-Taljan 
eċċ., MDCCXCVI, ta' Mikiel Anton Vassalli, (1796).
* (D)    DAMMA Tal Kliem Kartaginis mscerred fel Fom tal Maltin u Ghaucin,
 ta' Gianfrangesku Agius Sultana, (circa 1757 – 1769).
* V.B.    Dizzjunarju Malti-Ingliż, ta' V. Busuttil, (1900).

 

Jekk trid tkun taf dwar xi kelma li mhux qiegħda miktuba hawn, jew taf b’xi kelma u t-tifsira tagħha li trid ninkludi f’din l-enċiklopedija iktibli …  mohba2016@gmail.com

Ara pubblikazzjonijet oħra tal-istess awtur : 

Pubblikazzjonijiet