NON GODE L’IMMUNITÀ ECCLESIAS.

NON  GODE  L’IMMUNITÀ  ECCLESIASTICA

u

d-drittijiet tal-Knisja f’Malta

matul iż-żminijiet

Introduzzjoni

Il-poter tal-Ordni fi żmien li dam f’Malta ma kienx wieħed assolut kif ħafna jaħsbu. Barra l-poter awtokratiku tal-Ordni, kien hemm żewġ poteri oħra. Dak tal-ġurisdizzjoni tal-isqof u dak tal-inkwiżitur. Dan għaliex, għalkemm dawn l-aħħar tnejn suppost kienu hemm biex imexxu u jissorveljaw dak biss li kellu x’jaqsam mal-ħajja spiritwali, kemm l-isqof kif ukoll l-inkwiżitur kienu jindaħlu f’ħafna kwistjonijiet temporali tal-Ordni. Dan l-indħil kien jurta lill-granmastri u kien iqanqal ħafna inkwit.

Hekk biex nagħti eżempju, meta fl-1642, l-Ordni ta’ San Ġwann kien ta l-permess lil ċertu Pompeo de Fiore biex jiftaħ stamperija biex il-pubblikazzjonijiet tal-kotba jibda jsir f’Malta, qamet kwistjoni sħuna bejn it-tliet awtoritajiet tal-pajjiż dwar min kellu d-dritt li jamministra ċ-ċensura. Ħadd ma ried ikun eskluż minn din il-kariga u ħadd minnhom ma ċeda, bil-konsegwentza li l-pika ta’ bejniethom wasslet biex l-istampar tal-kotba baqa’ ma daħalx f’Malta għal aktar minn mitt sena. Kien biss fl-1746, li il-granmastru, l-isqof u l-inkwiżitur laħqu ftehim u t-tbiegħ tal-pubblikazzjonijiet beda f’Malta. (J. F. Grima, 1979).

Il-privilegium fori  

Filwaqt li l-Ordni ta’ San Ġwann kien jintroduċi l-liġijiet tiegħu għall-pajjiż kollu, mhux kull abitant fil-gżejjer Maltin kien jaqa’ taħt il-ġurisdizzjoni tal-Ordni. Dan ifisser li l-Ordni ma kellux id-dritt li jtella’ l-qorti lill-membri tal-kleru, għax dawn kienu jappellaw biex il-każ tagħhom ikun ipproċessat mit-tribunal tal-Kurja. B’hekk f’każi ta’ att kriminali gravi bħalma hu qtil, fejn setgħet tingħata l-kundanna tal-mewt, l-akkużat kien jeħlisha ħafif, għaliex it-tribunal tal-knisja kien jeskludi s-sentenza tal-mewt u kull tip ta’ mutilazzjoni. (W. Zammit, 2016). Din l-eżenzjoni kienet tissejjaħ, privilegium fori.

Min kien jaqa’ taħt il-ġurisdizzjoni tal-Kurja kien ukoll eżentat milli jħallas it-taxxi li minn żmien għall-ieħor kienu jiġu imposti mill-Ordni. Dwar jekk għandhomx jiddaħħlu taxxi jew le, il-granmastru kien ikollu ħafna drabi jirreferi l-każ Ruma biex id-deċiżjoni finali tittieħed mill-papa, ħalli din tista’ tkun obduta minn kulħadd, inkluż mill-kleru. Dan għaliex il-papa kien il-kap superjuri u assolut, kemm tal-Knisja Kattolika kif ukoll tal-Ordni ta’ San Ġwann.  

L-ippatentati  

L-inkwiżitur kien fid-dmir li joqgħod attent li r-regoli stabbiliti fil-Konċilju ta’ Trento (1544 – 1563), dwar il-fidi u l-amministrazzjoni tal-Knisja jkunu mħarsa skont dak li tiddetta Ruma. Bħall-isqof, l-inkwiżitur kellu wkoll it-tribunal tiegħu u persuni li jaqgħu taħt il-ġurisdizzjoni u l-ħarsien tiegħu. Dawk li kienu jgawdu mill-protezzjoni tal-inkwiżitur kienu jissejħu ‘patentati’, għaliex kellhom liċenzja mogħtija bil-miktub li turi li huma suġġetti tal-uffiċju tal-inkwiżizzjoni. Dawn il-persuni kienu jinkludu mhux biss l-uffiċjali li kienu jagħmlu parti mill-amministrazzjoni tat-tribunal iżda anki wkoll persuni oħra magħżula mill-inkwiżitur. Dawk magħżula kienu b’xi mod jew ieħor jikkontribwixxu għad-dħul finanzjarju tal-operat tal-inkwiżizzjoni f’Malta. Dawn kienu l-aktar, dawk in-nies tan-negozju u nies għonja u l-familji tagħhom. Ma’ dawn kienu inklużi wkoll ukoll il-gabellotti, li kienu jħallsu l-qbiela għand l-uffiċċju tal-inkwiżitur. Dawn iż-żewġ kategoriji ta’ ippatentati kienu jissejħu famigliari.   

Apparti li dawn kienu protetti mill-immunità kontra l-ġustizzja tal-istat, kienu wkoll igawdu minn bosta privileġġi oħra, fosthom li ma jħallsux la taxxa u lanqas dazju imposti mill-Ordni. Dawn ukoll kienu eżenti milli jagħmlu servizzi militari. Minn żmien għall-ieħor, il-granmastri tal-Ordni kienu jipprotestaw mal-Vatikan dwar din is-sitwazzjoni li kienet tnaqqas il-poter tagħhom u tumilja l-Ordni ta’ San Ġwann. Kultant il-papiet biex jaġevolaw l-Ordni kienu joħroġu digriet fejn kienu jinsistu mall-inkwiżitur biex dan jillimita l-indħil tiegħu f’materji temporali u biex inaqqas in-numru tal-ippatentati li ġieli kienu jlaħħqu mal-elf ruħ (F. Ciappara, 2000).

Id-dritt tal-immunità fil-knejjes

Għal mijiet ta’ snin, il-Knisja f’Malta kienet tgawdi ukoll il-privileġġ li tissalvagwardja il-proprjetà tagħha. Dan kien ifisser li l-knejjes, il-kappelli u l-kunventi kienu protetti b’immunità papali kontra kull pretensjoni tal-Istat, fosthom li l-Ordni u l-isbirri tietgħu ma jkollomx aċċess f’dawn il-postijiet ‘sagri’. Jekk xi persuna mfittxija mill-Ordni tidħol f’din il-proprjetà, dan kien ikun igawdi mill-protezzjoni tal-Knisja u għalhekk ma setax ikun arrestat. Anki jekk stess dik il-persuna kienet tixref fuq iz-zuntier tal-knisja jew kappella din kienet xorta protetta. Minħabba f’hekk, ġieli xi kriminali kienu jistkennu f’dawn il-postijiet u jibqgħu hemm anki snin sħaħ mingħajr ħadd ma jista’ għalihom.  (C. Testa, 1989 u W. Zammit, 2016).

F’Malta, fejn kull erba’ passi kont issib knisja, jew kunvent, dak imfittex mil-liġi kellu minn fejn jagħżel. Nafu li fl-1760, kien hawn 327 knisja jew kappella fil-gżejjer Maltin. Naturalment, kienu esklużi minn din l-immunità dawk il-knejjes jew kappelli li kienu jus patronis, għax proprjetà tal-Ordni ta’ San Ġwann (F. Ciappara, 1985). Għalhekk, bil-kuntrarju, jekk bniedem kien imfittex mill-inkwiżitur jew mill-Kurja, dan seta’ jsib kenn fi knisja jew proprjetà oħra tal-Ordni ta’ San Ġwann.

Għalkemm il-Knisja f’Malta kienet dejjem tisħaq li tipproteġi d-drittijiet tagħha fuq kull proprjetà li kellha, il-Kurja kienet bdiet tiddejjaq bl-abbużi, l-iskumdità u l-kumplikazzjonijiet li kienu jiżvilluppaw meta xi kriminal kien jidħol jistkenn fil-knejjes tagħha. Kien hemm każi fejn xi persuni, waqt li baqgħu jgħixu fil-proprjetà għal żmien twil, kienu xorta waħda jkomplu jwettqu atti kriminali, u wara, sfaċċatament jirritornaw fl-istess post sagru għal-protezzjoni. Kultant, meta xi ħadd kien isib refuġju f’xi kunvent, kien ikun il-pirjol stess li jitlob lill-isqof biex jissospendi l-immunità tal-kunvent biex l-isbirri tal-Ordni jidħlu jarrestaw lill-persuna u b’hekk, il-patrijiet jeħilsu minnu (C. Testa, 1989).

Id-dritt tal-immunità u r-refuġju kien jeskludi lill-iskjavi, li minnhom fi żmien l-Ordni kien hawn mijiet, jekk mhux eluf fil-liberta, għax bosta minnhom kienu barra l-ħabs jaqdu lis-sidien li jkunu xtrawhom. Kienu esklużi wkoll dawk il-barranin li ma kinux ta’ twemmin Kattoliku. Fl-1750, il-Granmastru Pinto, bi ftehim mal-Knisja, eskluda lill-impjegati tiegħu kollha li kienu jaħdmu fil-Palazz, mill-immunità, biex f’każ li jikkommettu xi att kriminali, bħal serq mill-Palazz, dawn ma setgħux ifittxu l-protezzjoni tal-Knisja (C. Testa, ibid).

Biss, fl-aħħar, l-bużżieqa nfaqet. Fl-1759, kien inqala’ inċident serju. Grupp ta’ kriminali li kien ilu jistkenn għal bosta żmien f’kappella filjali f’Ħal Qormi kien xebba lill-abitanti tal-madwar bl-imġiba abbużiva tiegħu. Sa fl-aħħar, l-Isqof Bartolomeo Rull kien reżolut li dawn il-kriminali joħroġhom minn fejn kienu. Biss, meta l-uffiċjali tiegħu marru biex jisgumbrawhom, il-kriminali fetħu n-nar fuqhom u anki ferew xi wħud minnhom. Minħabba f’hekk, l-Isqof Rull talab lis-Sagra Congregazione di Immunità Ecclesiastica ta’ Ruma biex tneħħi d-dritt tal-immunità minn fuq il-kappella u titlob lil Granmastru Pinto biex jintervjeni u jibgħat l-isbirri tiegħu biex jarrestaw lill-kriminali. (C. Testa, F. Ciappara, 1989 & H. Spiteri, 2021).

Issa li dan il-każ kien sab il-kunsens, kemm tal-Knisja kif ukoll tal-Ordni ta’ San Ġwann, is-sitwazzjoni ħadet żvolta oħra. Fl-10 ta’ Jannar tal-1761, il-Papa Klement XIII, biex inaqqas din is-sitwazzjonijiet ambigwa, bagħat ittra lill-Kurja ta’ Malta fejn iddikjara li l-immunità ekklesjastika kellha tkun tibda tgħodd biss għal dawk il-knejjes jew kappelli li fihom kien hemm is-Sagrament Imqaddes. Il-Kurja ppubblikat dan id-dokument fit-30 ta’ Mejju tal-istess sena, u dan nqara fil-knejjes kollha biex in-nies ikunu infurmati (F. Ciappara, ibid.)

Sadanitant, biex din il-liġi ma taffetwax ħażin u tkun ġusta ma’ dawk ir-refuġjati li fil-mument kienu refuġjati fil-knejjes fejn ma kienx hemm is-Sagrament, dawn ingħataw ħmistax-il jum ċans biex jitolbu lill-isqof isibilhom post ieħor fejn setgħu jgawdu mill-istess immunità. L-għada l-1 ta’ Ġunju, intbagħtu nies f’dawk il-knejjes u kappelli esklużi mill-immunità biex iwaħħlu tabella mal-ħajt ħalli dak li jkun ikun infurmat bil-liġi l-ġdida (F. Ciappara, ibid.) Il-kitba fuq it-tabella kienet miktuba bit-Taljan u kienet tgħid hekk: Non Gode l’Immunità Ecclesiastica (ġieli l-aħħar kelma kienet tkun imqassra għal Eccl. jew Ecclesias).  

Għal bidu, kien hemm daqs 255 knisja li tneħħitilhom id-dritt tal-immunità. Biss wara protesta mill-kappillan ta’ Ħaż-Żebbuġ dwar il-knisja tad-Duluri, biex jinżammilha d-dritt għax din kienet knisja filjali ta’ importanza u kienet tinsab f’nofs ir-raħal, il-proklama nbidlet. L-Isqof Rull reġa’ ħareġ edit ieħor fejn din id-darba eskluda mil-liġi l-ġdida l-knejjes li kienu jinsabu fl-ambjent urban, anki jekk stess dawn ma kienx fihom is-Sagrament. Minħabba dan il-protest, issa kienu biss dawk il-kappelli tal-kampanja li tilfu l-immunità. Dawn kienu jlaħqu mat-93 waħda biss (F. Ciappara, 1985). B’hekk is-sitwazzjoni fil-verità qajla mbidlet.

Ta’ min wieħed jinnota li ftit qabel, jiġifieri fil-21 ta’ Marzu tal-1759, Il-Papa Klement XIII, kien ħareġ editt simili li jirrigwarda l-immunità tal-knejjes ta’ Sardinja, wara li r-Re Carlo kien talab biex jitwarrbu l-privileġġi fir-renju tiegħu (Breve del Sommo Pontefice Clemente XIII).

Kien biss meta l-Franċiżi bdew jokkupaw lil Malta li dan il-privileġġ tneħħa għal kollox minn fuq kull knisja, kappella jew residenza tal-patrijiet. Biss, sentejn wara, meta l-Franċiżi tkeċċew minn Malta, l-Ingliżi reġgħu bdew jittolleraw dan il-jedd ekklesjastiku.

Dan id-dritt baqa’ jitgawda mill-Knisja ta’ Malta sal-1828. Fl-10 ta’ April, il-Gvernatur Frederick Cavendish Ponsonby ħareġ il-proklama, Law for the abolition of sanctuary in criminal cases, li biha l-jedd tal-immunità tneħħa minn fuq kull proprjetà tal-Knisja. Tneħħa wkoll il-privilegium fori u hekk issa, il-kleru wkoll kien suġġett li jittella’ l-qorti tal-istat għal kull xorta ta’ atti kriminali. Dan kien jeskludi lill-isqof. Fl-istess waqt, fil-protokol, l-isqof ta’ Malta kien igawdi l-aqwa stima wara dik tal-gvernatur, u aqwa minn dik li kien igawdi l-lieutenant governor, li kien il-kap ġenerali tal-armata Ingliża f’Malta.

Biss, matul is-seklu dsatax u s-seklu għoxrin, il-Knisja kien għad kellha ċerti garanziji u jeddijiet li kienu jinfluwenzaw u jaffettwaw il-tmexxija tal-istat lajku. Kien hemm il-kwistjoni dwar id-dħul taż-żwieġ biċ-ċivil, id-dfin fiċ-ċimiterju tal-Istat, iċ-ċensura, l-indħil mill-isqof fl-elezzjonijiet, u li l-knisja ma tibqax eżenti mit-taxxi u mill-proċessi tal-qrati. Dawn kienu l-famużi ‘Sitt Punti’ li l-Partit Laburista, waqt li kienet qed tkun diskussa l-kostituzzjoni ta’ Malta Indipendenti, kien isostni li l-Kurja kellha ċċedihom. Is-sitt punti kienu finalment inklużi fil-kostituzzjoni l-ġdida meta Malta saret repubblika.   

Martin Morana ©

29 ta’ Mejju 2025

http://www.kliemustorja.com

Bibliografija

Aktar kitba u pubblikazzjonijiet mill-istess awtur …. ikklikkja hawn:

Pubblikazzjonijiet