L-ARAZZI GOBELINS – fil-PALAZZ, Il-BELT

L-ARAZZI  GOBELINS

Il-Palazz tal-Granmastri

il-Belt, Valletta

A *    B *    Ċ *    C *    D *   E *    F *

Ġ *    G *    GĦ *    H *    Ħ *    I *    J *    K *

L *    M *     N *     O *     P  *    Q *    R  *     S * 

T *     U *     V *    W *     X *     Ż *    Z *

Introduzzjoni

Waħda mis-swali tal-Palazz tal-Gran Mastri li l-aktar taffaxxina lill-viżitaturi hi dik magħrufa bħala s-Sala tal-Kunsill. Din is-sala għandha sett ta’ għaxar arazzi li jiksu l-erba’ ħitan tagħha. Il-kelma arazzi tintuża flok il-kelma twapet, li fihom xogħol tas-suf u l-ħarir minsuġ apposta biex joħolqu tapizzerija ddisinjata u kkulurita u ta’ sengħa kbira. Il-kelma arazzi ġejja minn Arras, l-isem ta’ belt Fjamminga fejn dan it-tip ta’ xogħol kien manifatturat.

L-arazzi li hemm fil-Palazz tal-President, il-Belt Valletta, kienu kkommissjonati mill-Gran Mastru Raimondo Perellos y Rocaful fl-1708, biex iżejnu s-sala fejn kienu jiltaqgħu s-sittax-il Kavallier Gran Croce (l-aktar uffiċjali għolja tal-Ordni ta’ San Ġwann). Dawn it-twapet, illum huma magħrufa bħala, l-Arazzi Gobelins, minħabba li dawn inħadmu fil-fabbrika ta’ Gobelins,  li għadha teżisti u li tinsab fil-kwartier tal-Lvant ta’ Pariġi. Illum, din il-fabbrika hi f’idejn il-Gvern Franċiż u hi kkunsidrata bħala patrimonju nazzjonali. Fiha għadu jsir xogħol tal-insiġ bl-istess teknika tradizzjonali, biss, ħafna drabi b’suġġetti meħuda minn artisti moderni. 

Fis-sekli li għaddew,  ix-xogħol tal-arazzi kien imfittex sew minn familji rjali, nobbli u sinjuri, l-aktar għaliex l-arazzi kienu oġġetti ta’ tiżjin artistiku u prestiġjuż, li jirriflettu l-istatus tal-propjetarju taghhom. Apparti minn hekk, l-arazzi kellhom użu prattiku għaliex kienu jiddendlu mal-ħitan tas-swali kbar tal-palazzi biex inaqqsu l-kesħa fix-xhur tax-xitwa.

L-arazzi tal-Palazz il-Belt, huma magħrufa bħala, Les Tentures Des Indes, (bil-Malti, it-twapet tal-Indji). Dak iż-żmien l-isem ’Indi’ kien jirriferi b’mod ġenerali għall-pajjiżi tal-Amerika ta’ Isfel u l-Karibew. Id-disinji fuq dawn it-twapet jittrattaw l-annimali u l-pjanti slavaġġ li fis-seklu sbatax kienu għadhom qed ikunu skoperti mill-Ewropej, l-aktar fil-kontinenti tal-Amerika ta’ Isfel u fl-Afrika.

Id-disinji ta’ Eckhout u Post – minn tpinġijiet isiru arazzi

It-tpinġjiiet tal-flora u l-fauna kienu oriġinarjament, iddisinjati minn Albert van den Eckhout (1610 – 1665), pittur li kien jispeċjalizza fi tpinġijiet tal-annimali u figuri umani, u Frans Post (1612  – 1680), li kien mitfugħ fuq tpinġija tal-pajsaġġ naturali. Dawn iż-żewġ artisti kienu akkumpanjaw lill-Prinċep Johan Maurits de Nassau-Siegen – meta fl-1636, dan kien ivvjaġġa lejn il-kontinent tal-Amerika ta’ Isfel biex hemm sar il-gvernatur ġenerali tar-reġjun tat-tramuntana tal-Brażil (1637 – 1644). Dan ir-reġjun kien taħt il-ħakma Olandiża, biss ma damx, għaliex ftit wara, fl-1654, ħaduh f’idejhom il-Portugiżi.

Dawk iż-żminijiet, kienet ħaġa normali li l-vjaġġaturi sinjuri kienu jqabbdu xi artist/i apposta biex waqt il-vjaġġ ipinġu dak kollu li kien ta’ interess viżwali, daqslikieku qed jieħdu r-ritratti. Is-suġġett ta’ annimali eżotiċi flimkien ma’ suġġetti oħra fil-kontinenti mbegħda kienu  jaffaxxinaw bil-bosta lin-nies għonja u ta’ skola.

Meta l-Prinċep Maurits irritorna lejn beltu, Den Haag (The Hague) fl-Olanda, dan sebbaħ id-dar lussuża tiegħu bit-tpinġijiet li ż-żewġ artisti kienu pinġew. Snin wara, fl-1679, il-Prinċep Maurits irregala t-tpinġijiet ta’ Eckhout lir-re ta’ Franza, Lwiġi XIV (Le Roi Soleil). Kien Maurits stess li ħajjar lir-Re Lwiġi XIV biex it-tpinġijiet ikunu kkupjati f’insiġ artiġjanali grandjuż maħdum fuq in-newl (C. Anderson, 2019). Ir-Re, Lwiġi XIV, qabbad lill-artist Carl / Charles Le Brun, il-pittur uffiċjali tal-Palazz, jipprepara d-disinji ta’ Eckhout u Post biex minn fuqhom jintisġu l-arazzi. L-ewwel sett tal-arazzi li nħadem minn fuq dawn l-abbozzi sar fl-1687. Sal-1730, kienu ntisġu tmien settijiet, kollha bbażati fuq l-istess suġġett. Wara, fl-1735, dawn id-disinji mbidlu xi ftit, biss, din it-tieni verżjoni baqgħet tkun ikkupjata sal-1794. Biex iż-żewħ verżjonijiet jintagħrfu, l-arazzi l-ġodda bdew jissejħu, Les Nouvelles Indes u dawk antiki, li bħalhom hemm il-Palazz il-Belt, huma magħrufa bħala, Les Anciennes Indes.    

Il-Gran Mastru Perellos jikkommissjona l-arazzi għall-Palazz

Kif ġa għedna, l-arazzi li kien kkommissjona l-Gran Mastru Perellos bdew jinħadmu f’Ottubru tal-1708, u tlestew f’Marzu tal-1710. Dawn saru apposta fuq qisien preċiżi li jaqblu mal-qisien tas-Sala tal-Kunsill. L-għoli tagħhom hu ta’ 470 ċm, (J. Grima, 2023) biss il-wisa’ tagħhom ivarja, u huma bejn 3 sa 5 metri. Fit-2 ta’ Ġunju tal-1710, dawn ġew ippakkjati f’erba’ balal kbar u nġarru fuq karettuni miġbuda minn bgħula, minn Pariġi sa Marsilja biex hemm ittellgħu fuq brigantin li salpa lejn Malta. Waqt il-vjaġġ, meta l-bastiment kien għoddu wasal qrib Messina, inħataf minn xi kursara. Dawn talbu prezz għoli għal fidwa tal-arazzi. Jingħad li l-kaptan, wara ħafna negozjati, aċċetta li jħallas il-prezz mitlub (P. Mizzi, Heritage Encyclopedia Vol II) biex il-bastiment seta’ jkompli fi triqtu lejn Malta.

Wieħed jista’ jimmaġina l-għaġeb tal-kavallieri tal-Ordni ta’ San Ġwann meta dawn raw l-arazzi mdendla għall-ewwel darba fis-Sala tal-Kunsill. Mhux għax il-Kavallieri ma kinux raw diġà għeġubijiet simili. Ta’ min wieħed ifakkar li l-istess Gran Mastru Perellos kien irregala xi snin qabel, sett ta’ arazzi Fjammingi lill-knisja konventwali ta’ San Ġwann. Dawn għandhom bħala tema, ‘It-Trionf tar-Reliġjon’. L-arazzi tal-palazz għandhom suġġett aktar frivolu, relatat mas-sbuħija tan-natura eżotika, b’tant kuluri li jpaxxu l-għajnejn. L-arazzi mdendlin fis-sala, f’daqqa waħda biddlu l-ambjent minn wieħed ċass u monotonu għal wieħed ħaj u mimli annimali u pjanti eżotiċi. Aktar minn hekk, wieħed jista’ jimmaġina l-effett tax-xemgħat mixgħula li kienu jdawwlu mhux biss is-sala iżda anki d-disinji tal-annimali, għasafar u ħut, maħduma mil-ħarir u s-suf.  

Fhiex jikkonsistu l-għaxar Arazzi

L-arazzi għandhom kwantità ta’ annimali li bosta minnhom qed juru xi moviment jew ieħor biex ix-xena tkun aktar imqanqla, ħajja u awtentika. Hekk pereżempju, jidhru xi xadini jiddendlu maz-zkuk ta’ siġra, diversi annimali predaturi qed jattakkaw annimali oħra biex joqtluhom u jikluhom; nies ta’ tribujiet primittivi jikkaċċjaw l-għasafar, waqt li jidhru ukoll kapijiet ta’ tribujiet, wieħed riekeb żiemel u ieħor jidher jinġarr fuq branda. Hemm ukoll, ħut jgħum u rettili jitkaxru ’l hawn u ’l hinn.   

Fost il-pjanti u s-siġar, hemm kwantità ta’ frott tropikali, fosthom siġar tal-palm, siġra tal-banana u pjanti li jixxebilku. Fost il-frott, tispikka l-aktar il-lanġasa. Din tidher fi kwantità u fil-qies naturali tagħha fuq siġra minnhom; imbagħad tidher lanġasa oħra maħduma f’kobor esaġerat fuq naħa ta’ wieħed mill-arazzi biex b’mod simboliku turi biċ-ċar li l-arazzi kien ħallas għalihom il-Gran Mastru Perellos. Dan għaliex, l-arma tal-Gran Mastru Perellos hi fil-fatt magħmula minn tliet lanġasiet.     

Kull waħda mix-xeni tal-arazzi l-kbar ingħatat isem skont is-suġġett li tirrapreżenta. Hekk insibu:

Iż-żiemel irrigat  –  Iż-żewġ barrin  –  L-iljunfant  –  Iż-żiemel ta’ kulur kannella ċar  –  Il-kaċċatur Indjan  –  In-ngħam  –  Ġlieda bejn annimali slavaġġ  –  Ir-re merfugħ (fuq branda)  –  Il-kap ta’ tribù Indjan fuq żiemel  –  Is-sajjied.

Xi dettalji u kummenti dwar il-pitturi

• L-arazzi, fl-istat komplut tagħhom swew 120 livres kull ell kwadru. Dak iż-żmien, l-ell kien tip ta’ misura li tintuża fi Franza, li bejn wieħed u ieħor kienet tagħmel daqs it-tul ta’ minn bejn il-polz u l-minkeb tad-driegħ – 67½ ċentimetri / 27  pulzier. (P. Caruana Galizia, 2008).

• Fl-arazzi, ma teżistix distinzjoni bejn il-flora u l-fawna li jikbru u jgħixu fl-Afrika minn dawk li hemm fl-Amerika ta’ Isfel. Xi studjużi jgħidu li Albert Eckhout kien pinġa l-annimali u t-tjur Afrikani meta dan kien akkumpanja lill-Kurunell Olandiż Hans Coen fl-1637, waqt spedizzjoni fil-Kosta tal-Punent tal-Afrika, magħrufa bħala The Gold Coast, (illum magħruf bħala l-Ghana). Hemm dan il-kmandant kien rebaħ il-fortizza Portugiża ta’ El Mina f’isem il-kumpanija Olandiża, Verreenigde Oostindische Campagne (bl-Ingliż, The Dutch East Indies Company). Din il-belt kienet ċentru ta’ kummerċ fejn dawk l-iskjavi Afrikani maqbuda kienu jitgħabbew fuq il-bastimenti biex ikunu ‘esportati’ lejn il-kontinent Amerikan. (Encyclopedia.com)

• Ir-rinoċeronte mhuwiex xogħol ta’ Eckhout jew Post, iżda x’aktarx hu meħud minn inċiżjoni fl-injam (Ing. woodcut) li l-artist famuż Albert Dürer kien ħadem fl-1515 (M. Shaw, 1997).

• Mid-dehra, Eckhout, qatt ma kien ra żebra. It-tpinġija taż-’żiemel irrigat’, jiġifieri, iż-żebra, hi żbaljata għall-aħħar. Jidher li xi ħadd tah deskrizzjoni ta’ żebra bħala żiemel bl-istrixxi, u wara, pinġieh kif immaġina hu. (M. Shaw, 1997).
• Il-’’cassowary’’, tip ta’ għasfur qisu nagħma, biss, iqsar u b’ġismu iswed,  ma jgħix la fl-Amerika ta’ Isfel u lanqas fl-Afrika. L-ispeċi li jidher fuq it-tapizzerija jgħix fuq xi gżejjer tal-Indoneżja. Mid-dehra, għasfur bħal dan kien inqabad u ttieħed fiz-zu ta’ Versaille fejn imbagħad il-pittur Peter Boel fl-1668 pingieh (D. Dandria, 2007).

Apparti l-għaxar arazzi kbar, fis-sala tal-Kunsill, hemm ukoll sitta oħra ta’ daqs iżgħar. Ħamsa minn dawn huma mdendla ’l fuq mill-wesgħat tat-twieqi kbar u l-bibien tas-sala. Tapit ieħor jinsab fuq il-bieb tad-daħla prinċipali. Dawn it-twapet iż-żgħar għandhom fuqhom l-arma tal-familja Perellos (it-tliet lanġasiet), kif ukoll, il-bandiera tal-Ordni ta’ San Ġwann. Jidhru wkoll xi skjavi u armamenti Torok, bħallikieku dawn kienu maqbuda mill-kavallieri tal-Ordni waqt xi battalja mal-għadu dejjiemi tagħhom.

Hi ħaġa tal-iskantament kif it-truppi Franċiżi, taħt Vaubois, ma żarmawx dawn l-arazzi u ħaduhom magħhom lura Franza. Fi żmien l-Ingliżi, dawn l-arazzi kienu stmati bħala xogħol artistiku u ta’ preġju kbir, tant li madwar l-1895, kienu ntbagħtu Franza biex ikunu rrestawrati – dawn inġabu lura fl-1910 (C. Bonavia, 2012). Sir Harry Luke, li kien Gvernatur Logutenent tat-truppi Ingliżi f’Malta bejn 1937 – 1940, u li ħadem u għex fil-Palazz – fil-ktieb tiegħu, Malta – An Account and an Appreciation, jikkummenta hekk dwar l-arazzi: ‘[…] we would wander from time to time (inside the Chamber), to feast our eyes on its glow of colour and pictorial banquet … the panels represent, in an almost indescribable wealth and riot of detail quite amazing […]’.

Matul is-seklu dstatax u l-ewwel snin tas-seklu għoxrin, is-sala kienet tintuża għal funzjonijiet u riċevimenti żgħar (C. Bonavia, 2012). Mill-1921, din inbidlet bħala sala tal-parlament Malti u baqgħet hekk sal-1974. Kien matul l-ewwel leġislatura tal Gvern Awtonomu Malti (1921 – 1923) meta membru parlamentari, waqt argument sħun li nqala’, gara kjostru tal-linka lejn l-avversarju politiku tiegħu, biss, flok laqgħat lill-min kellu jolqgħot, il-kjostru ħabat ma’ wieħed mit-twapet imdendla qrib u tabba’ parti żgħira tat-tapit. Fortunament, it-tebgħa li ħalliet din il-linka tneħħiet.   

Għalkemm saru kwantità ta’ settijiet oħra bħalhom, is-sett tal-arazzi li hemm fil-Palazz, il-Belt, huwa l-uniku fid-dinja li baqa’ sal-lum miżmum f’kollezzjoni waħda. Is-settijiet l-oħrajn huma mxerrda f’biċċiet, f’diversi pajjiżi.   

© Martin Morana

5 ta’ Lulju 2023

http://www.kliemustorja.com

Bibliography

Pubblikazzjonijiet tal-istess awtur  –  ikklikkja hawn: 

https://kliemustorja.com/informazzjoni-dwar-pubblikazzjonijiet-ohra-tal-istess-awtur/

A *    B *    Ċ *    C *    D *   E *    F *

Ġ *    G *    GĦ *    H *    Ħ *    I *    J *    K *

L *    M *     N *     O *     P  *    Q *    R  *     S * 

T *     U *     V *    W *     X *     Ż *    Z *