KUNJOMIJIET MALTIN – ftit notamenti

 

A*    B*    Ċ*    C*    D*   E*    F*

Ġ*    G*    GĦ*    H*    Ħ*    I*    J*    K*

L*    M*     N*     O*     P*    Q*    R*     S* 

T*     U*     V*    W*     X*     Ż*    Z*

 

Bosta kunjomijiet Maltin ġejjin minn żmien antik, xi wħud minnhom imorru lura anki sa żmien in-Normanni, meta l-maġġorparti tal-popolazzjoni Maltija kienet għadha prattikament Għarbija u Musulmana. Uħud mill-eqdem kunjomijiet li għandna llum jidhru fil-lista ta’ dawk irreġistrati biex jagħtu servizz fid-difiża ta’ Malta fis-seklu ħmistax. Dan ir-reġistru hu l-hekk imsejjaħ Militia List. Dwar din il-lista kien għamel studju Godfrey Wettinger li ppubblikah fl-edizzjoni tal-Melita Historica tal-1969. F’din il-lista u listi simili tas-seklu ħmistax hemm 389 kunjom li minnhom illum għadhom jeżistu biss 135.

Bosta kunjomijiet oriġinaw minn laqmijiet ta’ individwi jew familji. Xi wħud mill-kunjomijiet ġejjin minn Sqallija, u huma ta’ dawk l-Għarab li kienu jgħixu hemm u li imbagħad ġew Malta. Fost dawn insibu l-kunjomjiet bħal Abdilla, (għabd’Alla) li jfisser is-serv ta’ Alla, Said, minn sa’id, is-sinjur, jew Mula, is-sid. Sal-1241 il-familji Musulmani f’Malta kienu jgħoddu mat-836. Imbagħad kien hemm 250 familja li kienu Nsara, u 33 li kienu Lhud.

Hemm kunjomijiet Maltin li jagħtu ħjiel tax-xogħol li xi wħud kienu jagħmlu. Hekk insibu bosta kunjomijiet li jibdew bill-prefiss, Bu…, bħal ma hu Buhagiar, li jindika li dan kien il-proprjetarju ta’ xi barriera. L-istess il-kunjom Buttigieg jindika li ħafna żmien ilu xi ħadd li jrabbi kwantità ta’ tiġieġ. Bl-Għarbi, il-prefiss Bu jindika li dak il-persuna hu jew missier, proprjetarju, jew inkella xi ħadd b’xi karatteristika partikulari, bħal ma ngħidu Butwila, meta nlaqqmu xi ħadd li hu twil ħafna. Naturalment biż-żmien, wara ġenerazzjoni jew tnejn, dan il-kunjom ma baqax jirrifletti l-okkupazzjoni jew il-laqam tal-persuna iżda sar kunjom komuni li aktar ma għadda ż-żmien inxtered ma’ Malta u Għawdex.

Xi wħud minn dawn il-kunjomijiet baqgħu marbuta mar-raħal fejn dawn il-familji kienu joqgħodu. Minn dawn il-kunjomijiet għandna bosta rħula li ħafna minnhom jibdew bil-prefiss Ħal, bħal Ħal Għaxaq, Ħ’Attard, Ħal Balzan, u Ħal Lija, jiġifieri, ir-raħal fejn toqgħod il-familja li għandha dak l-isem. Fl-aħħar każ, Lija x’aktarx jindika l-isem personali ta’ xi ħadd jismu Elija, u mhux il-kunjom.

F’Malta llum hawn aktar kunjomijiet Taljani milli dawk li ġejjin mill-Għarbi. Il-kunjomijiet Taljani f’Malta huma varji. Xi wħud minnhom jindikaw il-persuna mil-liema parti tal-Italja oriġina, ngħidu aħna Pisani, li jindika li dik il-persuna ġejja minn xi ħadd li xi darba kien jgħix f’Pisa. L-istess il-kunjom Catania, biex nagħti eżempju ieħor, juri li dan kien xi ħadd kellu l-antenati tiegħu minn Sqallija.

Imbagħad għandek kunjomijiet li jibdew bid-De… bħal Demarco, Demanuele, Debono, eċċ., li jindikaw li huma nies li ġejjin mir-razza jew it-tfal ta’ xi ħadd li ismu kien Marco, Emanuele, jew li kellu fama ta’ bniedem twajjeb, rispettivament. Bħal dawn il-kunjomijiet hemm gzuz fid-dinja Għarbija fejn l-isem jinkludi Ben… jew Bin… Hawn Malta għandna postijiet li jfakkruna f’xi wħud minn dawn l-ismijiet, Binġemma – Bin Ġemma, jew Bengħisa – Ben Għisa. L-istess bħal meta fl-Iskandinavja għandek kunjomijiet li jispiċċaw bis-suffiss son jew sen, bħal Johansen li bl-Ingliż inqaleb għal Johnson.

Illum l-aktar kunjomijiet komuni f’Malta huma dawn, u f’din l-ordni, Borg, Camilleri, Vella, Farrugia u Zammit.

Hawn qiegħed inġib ftit eżempji ta’ xi kunjomijiet u t-tifsira tagħhom skont kif jagħtuhom diversi studjużi.

ABDILLA          Mill-Għarbi, għabd’Alla  – Il-qaddej ta’ Alla.

AGIUS              Għaġjuż jew għaġuża  – raġel jew mara xiħa.

ĊIAPPARA       Mill-Isqalli chiappara li tfisser kappara.

EBEJER            Nagħaġ ta’ madwar sena. Plural ta’ għabur.

ELLUL             Kunjom Lhudi li jfisser is-sitt xahar tas-sena bejn Awissu u Settembru.

FARRUGIA      Xi ħadd li jrabbi t-tiġieġ.

GAUCI             Għawdxi.

GRECH            Grieg.

GRIMA            Kunjom Sqalli li jirriferi għal bniedem xiħ u mikul biż-żmien.

GRIXTI            Bniedem rustiku u li jżomm ’il bogħod min-nies. Bniedem mistħi.

KETKUTI        Wieħed li jrabbi t-tiġieġ.

CUSCHIERI    Riferenza għal kull tip ta’ annimal li jitkaxkar.

MIFSUD        Xi ħadd li jinfasad, jiġifieri li joħroġlu jew iġiegħel li joħroġlu d-demm.

MUSKAT       Appellativ Għarbi, maskut, bniedem kwiet. Jista’ jkun isem ġej minn                                       Moscato.

SAID              Kunjom Għarbi, li jfisser, sinjur, bħal meta tgħid mister bl-Ingliż.

XERRI           Bniedem li jitlgħalu malajr. Bniedem ġelliedi.

XUEREB       Raġel bil-mustaċċi.

ZERAFA       X’aktarx ġej mill-Għarbi żrafa li tfisser ġiraffa.

…………

Sorsi bibliografiċi li rriferejt għalihom:

Agius De Soldanis, DAMMA tal Kliem Kartaginis mscerred fel fom tal Maltin u l Għaucin, Rosabelle Carabott, Ed. 2016.

Borg Joseph, (interview with Veronica Stivala), ‘No degree of Separation?’ The Sunday Times of Malta, July 19 2009.

Brincat, J. M. ‘Surnames in Malta – ‘What Can They Tell Us?’ The Sunday Times of Malta January 5, 2004.

Cassar Mario The Surnames of the Maltese Islands,  Book Distributors Ltd. 2003.

Lutttrel Anthony T., Medieval Malta – Studies on Malta Before the Knights, British School at Rome, London, 1975.

Serracino Inglott, Il-Miklem Malti, diversi volumi.

Wettinger Godfrey, ‘The Militia List 1419-20’, Melita Historica, Vol. 5. No 2. 1969.

Ara aktar artikli dwar il-kultura u l-istorja ta’ Malta billi tikklikja hawn:  https://kliemustorja.com/blog/

 

‘Ajjut ….!’ … ‘Help …!’