ara wkoll :
A * B * Ċ * C * D * E * F *
Ġ * G * GĦ * H * Ħ * I * J * K *
L * M * N * O * P * Q * R * S *
T * U * V * W * X * Ż * Z *
Żgur li ma nkunux niftaħru żżejjed jekk ngħidu li l-Port il-Kbir hu wieħed mill-isbaħ portijiet fid-dinja. Nistgħu ngħidu wkoll li storikament il-Port il-Kbir serva għal mijiet tas-snin bħala l-bieb prinċipali li minnu daħlu f’Malta eluf ta’ nies ta’ kull ġens, xi wħud minn dawn biex jgħixu hawn għal dejjem, oħrajn biex jinnegozjaw, waqt li oħrajn biex jgħamluha ta’ ħakkiema.
Għal sekli sħaħ, il-Port il-Kbir offra l-aqwa kenn fil-Mediterran lil dawk il-baħħara li riedu jieqfu u jistrieħu xi ftit matul il-vjaġġ tagħhom. Kien minħabba f’hekk li bosta qawwiet navali kbar u żgħar, kemm dawk Mediterranji kif ukoll oħrajn minn partijiet oħra tal-Ewropa, ikkumbattew kemm felħu biex Malta u l-portijiet tagħha jsiru tagħhom.
Għal dan l-iskop, il-promonotorju tal-Forti Sant Anġlu kienu l-ewwel li ġie abitat, u ffortifikat bil-mod il-mod u b’hekk ħa l-aspett militari li nafuh bih llum. Dan beda jseħħ x’aktarx fiz-żmien il-Biżantini, imma anki forsi fi żminijiet eqdem minn hekk. Dan ġara sabiex fil-kastell jgħammru u jikmandaw ir-rappreżentanti tar-rejjiet Ewropej. Nafu li Sant’Anġlu serva bħala r-residenza fortifikata tal-Anġevini, nies li ġew minn Franza. Dawn damu tnejn u għoxrin sena bħala ħakkiema. Imbagħad fl-1283, kellhom jinqaflu ġo Sant’Anġlu wara li sħabhom f’Palermo spiċċaw imqallfta ’l barra minn Sqallija. Matul dan l-episodju tal-istorja ta’ Malta, fil-port kienet seħħet battalja mdemmija fuq ix-xwieni bejn l-Anġevini u l-Aragoniżi.
Hekk kif ġie l-Ordni ta’ San Ġwann f’Malta, dan ħa postu l-ewwel f’Sant’Anġlu, imbagħad fil-belt il-ġdida li hu bena fuq l-għolja Xiberras. Kien f’dan iż-żmien li l-kummerċ tal-port beda jikber sewwa, u ħafna nies issa bdew jaqilgħu l-għejxin tagħhom bis-saħħa tal-attività marittima. Biż-żmien, il-port safa’ mdawwar b’fortifikazzjonijiet enormi.
Fi żmien l-Ingliżi, l-aktar min-nofs is-seklu dsatax ’il quddiem bdew jibnu tarzna wara l-oħra fid-diversi daħliet tal-port, l-ewwel dik bejn il-Birgu u Bormla, kif ukoll f’dik tal-Isla li tħares lejn Kordin. Il-kummerċ issa żdied u mijiet ta’ familji telqu l-irħula u ġew jgħixu qrib il-Port il-Kbir.
Bejn l-1901 u 1910 inbena il-Brejkwoter, għax sa dak iż-żmien il-bastimenti ma kienux protetti mill-irwiefen, l-aktar dak l-aktar qawwi il-Grigal. Il-Brejkwoter kellu jservi wkoll biex jagħti protezzjoni ’il bastimenti minn xi attakk tat-torpedoes li kienu issa saru parti mill-armamenti effikaċi tal-bastimenti tal-gwerra. Barra minn hekk il-proġett tal-kostruzzjoni tal-Brejkwoter ta nifs temporanju lill-ekonomija Maltija għax eluf ta’ Maltin kienu impjegati għal bosta snin fuq dan il-proġett.
Hekk kif fil-ħamsinijiet u wara, is-servizzi Ingliżi bdew jiritraw minn Malta, l-importanza tal-Port il-Kbir bdiet ukoll tintilef. Issa eluf ta’ Maltin kienu qegħdin jużaw il-Port biex minnu jitilqu fuq vjaġġ, l-aktar lejn l-Awstralja biex isibu x-xogħol hemm. Apparti minn hekk in-nies issa bdiet ukoll titlef l-interess fil-port għaliex l-ivvjaġġar issa beda jsir bl-ajru. B’hekk, il-bieb prinċipali kien issa spostja ruħu għal-mitjar ta’ Ħal Luqa, u l-Gudja.
Illum, Il-Port il-Kbir iservi fih innifsu ta’ attrazzjoni turistika, anki jekk ma għadniex naraw dik il-kwantità ta’ bastimenti tal-gwerra li magħha kienet iġġib tant attività fil-port. Intant il-Port reġa’ ġabar l-importanza tiegħu minħabba x-xogħol relatat mall-ivvjaġġar tal-Cruise Liners li jġibu magħhom fuqhom eluf ta’ turisti.
L-attivitajiet speċjali li jsiru fil-Port il-Kbir, ngħidu aħna, r-Regatti tal-31 ta’ Marzu u dik tat-8 ta’ Settembru, kif ukoll il-Festival tal-Logħob tan-Nar, il-Festival tal-Jazz u oħrajn, kollha janimaw il-Port u jħajruna nirriflettu fl-istorja u s-sbuħija ta’ dan il-ġojjel li għandna għalfejn inkunu kburin bih.
Martin Morana
Mejju 2, 2014
Ara aktar: https://kliemustorja.com/a
kliemustorja 