L-Umoriżmu fil-Qwiel Maltin

Fil-Malti jeżisti numru kbir ta’ qwiel, kull wieħed minnhom magħmul biex jagħti parir għal xi sitwazzjoni partikolari. Bosta minn dawn il-qwiel huma antiki sew u għaddew il-prova ta’ ġenerazzjonijiet sħaħ. Għax minn dejjem kont issib xi ħadd, jekk mhux fil-familja, xi ħabib fit-triq, lest biex jagħtik parir dwar x’għandek tagħmel biex tgħix ħajja aħjar skont l-esperjenza ta’ ħajtu. Din il-ġabra ta’ qwiel antiki nistgħu nikkunsidrawhom bħala l-arkivji tal-għerf tan-nies li għexu qabilna. Kif jgħid il-Malti, ‘kliem ix-xiħ żomm fih!’

Fil-pubblikazzjoni, Il-Qawl Iqul, ta’ J.S. Manduca u Ġorg Mifsud (PEG Malta, 1989), insibu mal-4,000 qawl. Meta wieħed jiflihom isib li hemm biss daqs ħamsin qawl li jingħadu b’ċertu sens umoristiku. Il-bqija, il-qwiel għandhom ton sobru, kważi jwissu b’saba’ ppuntat lejn wiċċna. Tgħid dan għax aħna l-Maltin nieħdu l-ħajja bis-serjetà wisq? Jista’ jkun li hekk hu, tant li proverbju minnhom jasal biex iwiddeb li aħjar ma’ tiċċajta xejn, għax, ‘wara ċ-ċajt jiġi l-biki!’

Meta flejt il-qwiel umoristiċi f’dan il-ktieb, innutajt li kważi kull qawl hu magħmul minn żewġ versi qosra, li jirrimaw ma’ xulxin. Donnu bis-saħħa ta’ dawn ir-rimi, il-qawl jispikka aktar, tiżdidlu d-doża taċ-ċajta u fl-istess ħin, tagħmel it-twiddiba aktar aċċettabli minn min jisimgħu. Irridu nammettu li ċ-ċajt huwa mod effettiv, li min jgħidu kapaċi jinfiltra b’mod persważiv l-imħuħ tan-nies. Kultant aħjar ċajta ħelwa milli xi parir mogħti b’mod sever u li jkun intenzjonat li jbeżża’.

Hawn ser nġib daqs tletin qawl, kollha mfasslin biex jgħallmu u fl-istess ħin joħolqu tbissima. Xi wħud minn dawn il-qwiel huma magħrufa sew. Mhux kull qawl ċajtier ser idaħħaq – għax l-umoriżmu hu xi ħaġa personali, u r-reazzjoni tista’ tvarja minn bniedem għall-ieħor skont il-preferenzi ta’ ċajt li dak li jkun jingosta. Biss, jien ċert li bosta minn dawn kapaċi jġibu tbissimha u reazzjoni fejn wieħed jgħid bejnu u bejn ruħu,  ‘Kos mur obsor !’ – jew: ‘iss, iva ħej, sewwa qed jgħid!’

Ħafna minn dawn il-qwiel sibthom fil-pubblikazzjoni Il-Qawl Iqul, li diġà semmejt, oħrajn kont nafhom diġà. Taħt kull qawl niżżilt it-tifsira tiegħu.

Qwiel b’tema ġenerali 

• Ġunju xahar tad-dris u fis-sodda tħoss il-qris.

F’dan ix-xahar hu ż-żmien li l-briegħed ifittex is-saqqu tal-ħaxixa u għalek joqros aktar minn qabel.

• Taf x’qal il-baruni? Mal-ħmar ma hemmx raġuni

Qawl ieħor li jixbah lil dan:

Ġaħan dejjem ferħan u rebbieħ

• Budobba billi kellu ddobba

Wieħed għandu jaħdem u jikkuntenta bl-għodda li għandu biex jasal fejn irid.

• Aħrab l-iff, il-puff u l-jaqq għax iġibu uġigħ ta’  żaqq

Evita kull ma jdejqek biex tgħix kuntent.

• lx-xogħol ta’ ħorrox borrox, imma ż-żebgħa u l-istokk jgħattu kollox

Ix-xogħol ħażin ta’ traskuraġni, bi ftit ħsieb nistgħu nostruh

• Mar biex ikittef u spiċċa mnittef

Il-ħażin li tipprova tagħmel fuq ħaddieħor jista’ jiġi fuqek ukoll.

• L-ixkubetta fiha l-grillu u kulħadd jagħmel kif jaqbillu

Qawl li jinftiehem waħdu.

• Ħobż u basal, u strieħ x’ħin tasal

Kull inkwiet isib is-soluzzjoni tiegħu bi ftit mistrieħ.

• Ħares lejn snieni u eħlisni kmieni

Riferenza għal xi anzjan li għax għandu ż-żmien jippretendi li għandu jinqeda qabel ħaddieħor.

• Il-qurdiniet f’għajnejn sidhom jidhru ġahwriet

Meta oġġett ikun tiegħek tipprova dejjem tiftaħar bih.

• Il-ħmar denbu wrajh u tiegħu ħadd ma jarah

Ħadd ma jara d-difetti tiegħu stess.

• Mil-lumi tieħu l-luminata u miċ-ċuċ tieħu ċuċata

Dan il-qawl jinftiehem waħdu.

Proverbji li jwissu dwar l-ekonomija tal-ħajja. Xi wħud minnhom huma anki sessisti:

• Kieku kelli nbigħ l-iskufji kieku t-trabi jitwieldu bla ras

Nagħmel x’nagħmel f’ħajti dejjem xortija ħażina.

• Biex il-fqir jara xi faraġ, il-fekruna trid titla’ t-taraġ

Difiċli ħafna li l-fqir jgħix kuntent bħas-sinjur.

• Meta tidħol il-qorti int tiekol tina u l-avukat jiekol gallina

Qawl li jwissi li meta tiftaħ kawża l-qorti din ser tiswielek kemxa flus.

• Bla flus la tgħannaq u lanqas tbus

Dan il-qawl iwissi li persuna bi pjanijiet ambizzjużi jrid l-ewwel ikollu l-flus biex jibda.

• Għall-fqir, il-qamar musbieħ, u l-basal tuffieħ

Għall-fqir, ma hemmx bżonn ħafna ġid għax jikkuntenta ruħu bil-ftit.

Qwiel dwar ir-relazzjoni ta’ bejn il-mara u r-raġel

• Jiżżewweġ biex jieħu r-ruħ u l-mara toqtlu bil-ġuħ

Mingħalik li ser tiżżewweġ biex tkun kuntent u wara ssib mod ieħor.

• Jekk ir-raġel jikxef karusu, il-mara tieħdu għal flusu

Jekk raġel juri li hu tat-tajjeb, it-tfajla tista’ tiżżewġu mhux għall-imħabba iżda għal flusu.

• Għal ħwietem u l-imsielet in-nisa jgħollu d-dbielet

Ċajta sessista oħra li takkuża lin-nisa li l-moral tagħhom jitbaxxa hekk kif jaraw il-flus.

• Ir-raġel tiġieġa, il-mara serduq, id-dar tinqaleb ta’ taħt fuq

Meta fil-familja tmexxi l-mara flok ir-raġel dan ifisser ġlied kbir.

• Mara bla xagħar u bla ħobb la fiha x’tammira u lanqas xi tħobb

Qawl li jinftiehem waħdu.

• Biex l-imdanna [il-kunjata] toqgħod mal-kenna [il-mara tat-tifel], id-dar trid tkun ġenna

• Difiċli li l-mara tad-dar tgħix mal-kunjata għax dawn ser jiġġieldu żgur.

• Dar b’żewġ nisa maħmuġa

Ma tistax tħalli t-tmexxija tad-dar f’idejn żewġ nisa minflok waħda għax ix-xogħol ma jsirx. 

• Meta żżewwiġt bdielek, meta bqajt għażeb il-qamel kielek

Kemm hu aħjar li tiżżewweġ għax b’hekk ikun hemm min jieħu ħsiebek.

Qwiel kemxejn vulgari magħmula biex jgħallmu u jdaħħqu fl-istess ħin.

• Bassa daħka – fiswa ġlied

Naħseb li dan il-qawl ma għandux bżonn ta’ spjegazzjoni.

• Dak li ma joħrox mill-fomm joħroġ mis-sorm

Bniedem li ma jitkellimx tajjeb f’wiċċek, jikkritikak minn wara dahrek.

• Sorm li qatt ma ra qalziet, kif żanżnu ħara fih

Min qatt ma ġarrab xi inkwiet meta jsib xi problema mill-ewwel jagħmel fjask.

Dwar l-inevitabbiltà tal-mewt:

• B’riħ jew rifnu, minn hawn ilkoll għandna nsifru

Bis-sewwa jew bid-dnewwa l-bniedem jgħix u jmut, wieħed wara l-ieħor.

• Kien xħieħ, iqis u jkejjel, biex ħaduh il-bhejjem

Għalxejn wieħed jipprova jġewweż b’ġidu għax xorta jispiċċa fil-karozzella tal-mejtin.

• Kul u tpaxxa għax minn hawn għal ġol-kaxxa

Aħjar tgawdi meta tista’ mingħajr ħsibijiet u tqanċiċ żejjed għax fl-aħħar mill-aħħar il-mewt tasal fuq kulħadd.

• Imut il-għani, imut il-fqir, u t-tnejn għal ġewwa l-bir

L-istess ħaġa. Interessanti li l-kelma bir hi metafora għal qabar.

• Qabda trab u erba’kaptelli u ħarja għal ġid li kelli

Il-ġid kollu ma jiswa’ xejn fil-konfront mal-mewt.

Martin Morana

30 ta’ Settembru 2021

Kitbiet u pubblikazzjonijiet oħra tal-istess awtur:

https://kliemustorja.com/informazzjoni-dwar-pubblikazzjonijiet-ohra-tal-istess-awtur/

A *    B *    Ċ *    C *    D *   E *    F *

Ġ *    G *    GĦ *    H *    Ħ *    I *    J *    K *

L *    M *     N *     O *     P  *    Q *    R  *     S * 

T *     U *     V *    W *     X *     Ż *    Z *