KAPPELLI bil-laqam tagħhom

 

 

Kappelli u Knejjes

bil-laqam

 

Ritratt tal-faċċata: Kappella tas-Sanċir – Ħajr lil Joe Morana

Il-kwantità ta’ kappelli u knejjes f’Malta jitla’ għal aktar minn 430. Dawn huma ta’ kull daqs u għamla. Bosta minnhom huma ddedikati lill-Madonna taħt titlu jew ieħor. Ċertament li biex wieħed jiddistingwi kappella minn oħra, l-aktar jekk din tkun fl-istess lokalità u bl-istess titular, bħal pereżempju, Santa Maria, jew il-Madonna tal-Lunzjata, Kunċizzjoni, jew l-Marija Asssunta, li minnhom hawn ruxmata, kultant kien hemm bżonn li jinħoloq laqam għalihom biex ma jkunx hemm konfużjoni.

F’dan l-artiklu qed nippreżenta lista ta’ laqmijiet ta’ kappelli flimkien mal-isem tat-titular proprju tagħhom u l-ambjent fejn jinsabu. Meta tifliehom, tinduna li dawn ingħataw laqam minħabba diversi raġunijiet, iżda l-aktar skont:

1. L-isem jew il-laqam tal-benefattur li bena jew xi darba ħa ħsieb il-kappella.
2. L-isem tal-akkwati ta’ madwar il-kappella.
3. Xi avveniment jew leġġenda relatati mal-kappella.
4. Titlu ta’ xi qaddis ieħor meqjum fl-istess kappella.
5. Tgħawwiġ fil-pronunzja ta’ isem it-titular.

———-

Lista tal-kappelli (80) skont il-lokalità b’sekwenza alfabetika

Birkirkara

Tal-ĦERBA    (Oriġ. Madonna tal-Grazzji / It-Twelid tal-Madonna). Tissejjaħ hekk għax skont kif jgħidu, il-knisja nbiet f’ambjent imħarbat. Din il-knisja tinsab tefgħa ta’ ġebla ’l bogħod mill-bażilika / knisja parrokkjali ta’ Santa Liena. Inbniet fl-1644. 

Birżebbuġa 

BIRŻEBBUĠA   Ta’ Bengħisa   (L-Imakkulata Kunċizzjoni – 1822 / 1861).

Furjana

• TA’ SARRIA   (L-Immakultata Kunċizzjoni). Magħrufa hekk għax kienet inbniet bħala kappella żgħira bi flus il-Kavallier, Fra Martin Sarria Navarra. Wara l-pesta tal-1675-76, bħala ringrazzjament, l-Ordni qabbad lil Mattia Preti biex jibni knisja akbar. Din hi waħda mill-ftit knejjes mibnijin għat-tond li hawn f’Malta. Ħasra li l-bini tal-madwar li ġie wara ma ħallix il-forma tal-knisja tispikka fis-sbuħija tagħha fil-forma oriġinali.

Gudja

TA’ BIR MIFTUĦ  (Iddedikata lill-Assunzjoni). Darba din il-knisja tas-seklu ħmistax kienet parroċċa li serviet għal bosta rħula żgħar u nishom li kienu jgħixu fil-madwar.

Ħamrun

• TA’ TUNUZZU / TA’ SANTUNUZZU    (Il-Madonna tal-Porto Salvo). Dan il-laqam ingħata lil din il-knisja għall-isem ta’ Antonuccio. Skont Alfie Guillaumier, l-isem x’aktarx hu meħud minn dak tal-kjeriku Antonio Agius li mal-mara tiegħu bnew din il-knisja (1745). Għalkemm il-knisja hi ddedikata lil-Madonna tal-Porto Salvo, it-titular tal-altar uniku li fiha jirrappreżenta l-Viżitazzjoni tal-Madonna. Din serviet ta’ parroċċa għal Ħamrun, jew aħjar kif kien magħruf Ta’ San Ġużepp.
• TAS-SAMRA / TA’ ATOĊJA  (Tal-Madonna ta’ Antijokja). Din il-knisja tinsab fuq in-naħa ta’ wara u mhux wisq ’il bogħod mill-knisja parrokkjali ta’ San Gejtanu. Il-laqam ingħata minħabba li f’din il-knisja hemm pittura tal-Madonna li ċertu Ġużè Casauri, negozjant mill-Birgu, fil-bidu tas-seklu 17, kien ġab miegħu minn Madrid u qegħiedha f’din il-knisja. Il-pittura fi Spanja hi magħrufa bħala Nuestra Señora de Atocia. Ara aktar SAMRA, TAS-.

Għargħur

• TAL-GĦARGĦAR    (San Ġwann tal-Għargħar). Tinsab bejn Birkirkara u l-Għargħur. Imsejħa hekk minnħabba l-kampanja tal-madwar fejn x’aktarx kien hemm is-siġar tal-għargħar.
• TA’ BENNARDA / TA’ BERNARDA     (Santa Marija Assunta). Din il-kappella tinsab wara l-knisja parrokkjali tal-Għargħur. Fl-1571, Bernarda Cauchi tat b’legat din il-knisja. Fl-1655 ċertu Luqa Mifsud ħadha f’idejh u reġa’ bniha mill-ġdid. Illum din il-kappella tintuża biex jintrefa’ l-armar tal-festa fiha.
• TAX-XEWKI      (Santa Katarina) Din il-kappella nbniet fl-1611 mill-werrieta ta’ Dun Ġiljan Borg, il-kappillan tan-Naxxar. Ġiet dikonsagrata fl-1866 għax kienet mitluqa sew; biss irrestawrawha xi żmien lejn l-aħħar tas-seklu għoxrin.
• TA’ ŻELLIEQA    (Il-Madonna Tiela’ s-Sema / l-Assunta). Tinsab qrib it-tarf ta’ art għolja li tagħti għal fuq il-Wied, magħruf ukoll bħala Ta’ Żellieqa (sors: E.S.I.). Skont Wettinger, Żellieqa hu laqam ta’ xi għelieqi fl-inħawi ta’ madwar il-Għargħur. Wettinger isemmi postijiet oħra f’Malta b’isem simili, bħal, Ta’ Żellek jew Żelleqat, u f’kull każ jgħid li dan hu isem jew laqam antik, li jirriferi x’aktarx għal isem Żelec jew Żeleca. Dusina (1575) jgħid li din il-kappella nbniet minn mara bħala wegħda, wara li fieqet minn xi marda.

Għaxaq

• TA’ SANTU KRISTU    (Ir-Redentur) Kappella ħelwa li tinsab ’il barra mir-raħal ta’ Ħal Għaxaq lejn il-Punent. Din il-kappella nbniet fl-1859 b’devozzjoni wara li fl-istess inħawi ċertu Mikiel Anġ Zammit kien waqqaf żewġ niċeċ, waħda tar-Redentur u l-oħra tal-Veronika bil-Wiċċ ta’ Kristu.

 

Kalkara

IL-KAPUĊĊINI / SANTA LIBERATA  (Il-knisja hi ddedikata lil Santa Barbara). Magħrufa bħala tal-Kappuċini minħabba l-kunvent ta’ dawn il-patrijiet li qiegħed bieb ma’ bieb ma’ din il-knisja, li jieħdu ħsiebha. Bħal dan il-laqam hawn bosta, bħal meta ngħidu, l-knisja ta’ San Duminku, tal-Belt jew tal-Birgu, meta dawn fil-fatt huma ddedikati lil Madonna tal-Porto Salvo u lil-Lunzjata rispettivament. L-istess il-knisja żgħira ta’ San Mark ir-Rabat, magħrufa aktar bħala ta’ Santu Wistin, għax din immexxija mill-Agostinjani.

Ħal Lija

• TAL-BELLIEGĦA      (Twelid tal-Madonna)  Il-laqam ta’ din il-kappella x’aktarx ġej mill-kunjom Bellia. Jinħtieġ aktar riċerka. Alfie Guillaumier jgħid li din il-kappella reġgħet inbniet fl-1600.
• TA’ DUNA     (L-Assunta / Santa Marija). Din il-kappella qiegħda ħdejn dik ta’ Sant’Andrija. Mibnija fis-seklu sittax. Imsejħa hekk għal ċertu Marin Iddona (Marino Portelli) il-fundatur tal-kappella. (ċ.1669 / 1755) meta reġgħet infetħet.
• TA’ BRANCAT      (il-Lunzjata). Inbniet qabel l-1575).Reġgħet inbniet fl-1647.

Ħal Luqa

• TAl-FTAJJAR    (Santa Marija Assunta / Il-Madonna Tiela’ s-Sema). Jingħad li f’din il-knisja f’ċertu festi kienu jingħataw il-ftajjar lill-foqra. L-ewwel nett wieħed irid joqgħod attent bit-tifsira proprja tal-kelma ftajjar. Dan għaliex fil-Malti antik din il-kelma kienet tista tkun ġejja minn infatar, jiġifieri, trejjaq. (mill-Għarbi fitr – ikla) u allura jista’ jkun li l-ikel ma kienx ikun ftajjar iżda ikel ieħor. Wieħed ukoll irid jinvestiga d-dokumenti tal-legati biex jara jekk dan verament kienx isir. Qiegħed nitfa’ dan is-suspett għaliex Wettinger jgħid li Tal-Ftajjar kien laqam ta’ xi ħadd, bħal ma huma bosta l-lokalitajiet li jibdew bil-ġenettiv, Ta’. Tant hu hekk li jsemmi xi żewġt inħawi oħra f’Malta li għandhom l-istess nomenklatura; wieħed minn dawn hu Tal-Ftajjar f’Wied il-Għajn u l-ieħor, Misraħ Ftajjar f’Ħal Safi. Inbniet ċ. 1575 / ingħalqet 1801.

Il-Marsa

• TA’ ĊEJLU      (Madonna tal-Grazzja) Tinsab fi Triq il-Moll. Il-laqam ġej minn dak tal-familja Zammit li kienu mdaħħlin sew fil-bini tal-Portu Novu meta dan inbena mill-Ingliżi. Dawn kienu bnew l-imħażen kif ukoll il-kappella fl-1870.
• TA’ ĊEPPUNA     (Madonna tal-Lunzjata) Kappella żgħira li tinsab daqs mitt metru ‘l hinn mill-binja ewlenija tal-Marsa Sports Club. Il-laqam Ta’ Ċeppuna jagħti wieħed x’jifhem li hemm kien hemm ċeppuna, jiġifieri, magħlaq tal-bhejjem.

Marsaskala

• TAL-BIDNI     (Madonna tad-Dawl). Miftuħa mill-ġdid 1733.

Marsaxlokk

• TAS-SILĠ    (Il-Madonna tas-Silġ). Tinsab barra Marsaxlokk fil-minkeb tat-triq fejn naħa tmur lejn Dellimara u l-oħra lejn iż-Żejtun. Mal-knisja hemm kunvent tal-irtir tat-Tereżjani. Imsejħa aktar milli mlaqqma hekk, għax it-titular hu l-Madonna Tas-silġ, isem meħud mill-knisja f’Ruma tal-istess isem. ARa: SILĠ, TAS-

Il-Mosta

• TA’ DERIMBLAT / ANDAR IL-BLAT    (Immakulta Kunċizzjoni) E.B. Vella fil-ktieb tiegħu, Storja tal-Mosta bil-Knisja Tagħha (1930) jgħid li l-barriera min fejn inqata’ l- ġebel tal-knisja tal-Mosta kienu jgħidula Ta’ Durumblatu. Din inbniet minn ċertu Bartilmew Busuttil fl-1658. Il-kappella twaqqgħet fil-Gwerra mill-Ingliżi biex jieħdu xi ġebel minnha biex jinbnew kmamar għall-ajruplani. Reġgħet ittellet bil-flus tal-War Damage Fund fl-1955.
• Ta’ WEJDA      (Il-Viżitazzjoni / Taż-Żjara). Il-laqam ta’ din il-kappella ġej mil-laqam ta’ Damjanu Bonnici li kien bniha mill-ġdid fl-1610.
• TA’ ŻEJFI / TA’ BOSBESIJA      (Santa Marija – 1607).  Din għandha żewġ laqmijiet. L-ewwel wieħed x’aktarx hu relatat ma’ ċertu Ġamri Camenzuli li bniha fis-seklu sittax. It-tieni laqam għandu x’jaqsam mal-ambjent tal-madwar li hu magħruf hekk. Din il-kappella tinsab ħdejn oħra ddedikata lil San Pawl. It-tnejn jinsabu qrib Wied il-Qlejja.
• TAL-MINĠIBA     (San Pawl Nawfragu) (1615 / 1690).  Tinsab lejn Tal-Qlejja.
• IL-QARES      (Sant’Andrija l-Qares) Tinsab in-naħa ta’ Tarġa Gap.

In-Naxxar

• TAX-XAGĦRA     (Oriġ. Santa Marija Assunta / Madonna tal-Grazzi) Inbniet barra n-Naxxar f’Ħal Misilmiet. Reġgħet ġiet mibnija fl-1653.
• TA’ WIED IL-GĦASEL     (Santa Katarina) Inbniet fl-1607 minn Marjanu Mangion.
• TAL-WIED      (Santa Margarita).

Ħal Qormi

• TA’ FUQ TAL-BLAT/ TAL-BLAT  / TAL-WIED      (Santa Marija / l-Assunta). – Oriġ. nbniet ċ.1575. 1644).

•  

Tal-ĦLAS     (Madonna tal-Ħlas)  Inbniet darbtejn, fl-1560 u fl-1690. Id-dedikazzjoni tal-knisja ġiegħlet lil bosta jseħulha biss bħala ‘Tal-Ħlas’. Iżda ħlas ta’ xhiex? Ħlas mis-sibi, meta l-Maltin kienu jispiċċaw ilsira? Ħlas tat-twelid? Dawn it-tnejn li huma kkonfermati b’ex votos li ġew irregalati lil din il-knisja mid-devoti li t-talb tagħhom qala’ l-grazzja. Imbagħad hemm il-ħlas tal-qbiela li seta anki jsir f’dawk l-inħawi fil-15 ta’ Awissu.

• TAL-QREJĊA     (Santa Marija / Tlugħ is-sema tal-Madonna). Din tinsab fil-parroċċa ta’ San Ġorġ fi Triq Santa Katarina. Inbniet minn Giacintu Cassia, ċ. 1650. Diffiċli tgħid għaliex dan il-laqam. Il-fatt li din il-kelma għandha l-ġenettiv Ta’, bħal mijiet ta’ akkwati ma’ Malta u Għawdex jagħti wieħed x’jifhem li dan hu laqam ta’ xi persuna jew familja. Intant, bosta jemmnu li f’din il-kappella kienet tingħata xi loqma ikel bix-xaħam ‘qrejċa’ lil min iżur din il-kappella matul is-seba’ viżti tas-Seba’ kappelli ta’ Santa Marija li kienu jsiru fil-15 ta’ Awwissu, jum l-Assunzjoni. Il-visti kienu magħrufa bħala tas-seba’ Santa Marijiet. 

Il-Qrendi

• TAT-TORBA   (Santa Katarina), X’aktarx imsejħa hekk minħabba li qrib din il-kappella kien hemm xi oqbra, għaliex ‘torba’ hi kelma antika li tfisser post fejn jindifnu n-nies. Jista’ jkun li din hi riferenza għaz-zuntier għax din il-kelma ġejja mill-Isqalli, zimitier (Malti: ċimiterju).

Ir-Rabat

• TAS-SANĊIR     (San Mikiel ?). Hawn min jgħid li dan kien qaddis magħruf bħala San Mikiel is-Sinċier. Jista’ jkun ukoll li l-kappella kienet xi darba ddedikata lil San Ċir). Tinsab maqtugħa għaliha waħidha qalb l-għelieqi fl-inħawi ta’ Ġnien is-Sultan, limiti tar-Rabat. Għal aktar tagħrif ara: SANĊIR.
• TA’ DUNA / TA’ DONI     (Santa Marija). Mhux magħruf minn fejn ġej dan il-laqam. Wettinger jgħid li jista’ jkun li dan hu laqam ta’ xi ħadd, u jqabbel dan l-isem ma’ Ta’ Duni, għalqa magħrufa hekk fil-Gudja.  Biss, jista’ jkun ukoll li doni, ġej mill-ex votos li kienu jingħataw lil din il-kappella meta kienet saret popolari ħafna fis-seklu fis-seklu 18.
•  

TA’ WIED GERŻUMA     (L-Immakulata Kunċizzjoni). Tinsab fl-ambjent, limiti tar-Rabat. Imwaqqfa mill-Gran Mastru de Paule. Skont Wettinger Ta’ Gerżuma hu laqam ta’ xi ħadd, u jagħti eżempju għal tnejn min-nies li kellhom ukoll dan il-laqam, Bastjan u Mattew. Waqt li l-kappella ħadet dan il-laqam, l-ambjent tal-madwar hu magħruf aktar bħala tal-Kunċizzjoni għal din il-kappella.

•  

TAL-ITTRA / TAL-ITTRIJA  (Madonna Hodegetria). Tinsab fuq l-għolja ta’ Binġemma. Hodegetria bil-Grieg tfisser, ‘Hi li turi t-triq’.  Dan hu każ fejn it-titlu Grieg ġie mgħawweġ fil-Malti bħala Tal-Ittrija għax eħfef biex tlissnu. Minn Tal-Ittrija il-kelma spiċċat bħal tal-Ittra. Din il-Kappella żgħira taqa’ taħt il-patroċinju tal-Katidral tal-Imdina.

• TAS-SALIB     (In-Nattività).  Kappella żgħira bħal ħafna oħrajn fil-kampanja, f’Wied il-Qlejgħa. Magħrufa hekk minħabba s-salib (bħal dawk li konna ngħidulhom ‘tad-dejma’ li hemm qrib ħafna tal-kappella.
• TAl-VIRTÙ    (Santa Marija tal-Virtù). Kappella li tispikka ħafna u li qiegħda fl-inħawi tal-Virtù. Dawn l-akkawati ħadu l-laqam minn din il-kappella. Reġgħet inbniet wara l-1743.
• Ta’ CASHA     (It-Twelid tal-Madonna). Din hi kappella żgħira li tinsab in-naħa Tal-Għeriexem,  in-naħa ta’ isfel ta’ Triq Santa Rita, meta tinżel minn ħdejn il-knisja parrokkjali ta’ San Pawl. Imsejħa hekk minħabba l-kunjom ta’ Vincenzo Casha, il-fundatur ta’ din il-kappella. Inbniet x’aktarx qrib l-1550. Reġgħet inbniet c. 1700.

• TAS-SETTIFIKA     (Madonna tal-Kunċizzjoni). Kappella antika li kienet reġgħet infteħet fl-1736.
• TAX-XERRI    (It-Twelid ta’ Ġesù). Imlaqqma hekk għall-kunjom tal-benefatur tagħha.
• TA’ XEWXA     (Il-Purifikazzjoni tal-Madonna). Kappella li qiegħda qrib il-Kastell Verdala. Din kienet inbniet għall-ewwel narba fl-1550 u wara reġgħet inbniet fl-1990. Illum imġarrfa.

San Ġwann

• TAL-MENSIJA     (Madonna tal-Lunzjata u San Anard)   Kappella mħaffra fil-blat f’wied fl-inħawi li jġibu dan l-isem. It-titular magħmul fuq trittiku iġib ukoll ix-xbihat ta’ San Anard u l-Arkanġlu Gabriel. Magħrufa hekk għax jaħsbu li l-kappella billi kienet taħt l-art u magħluqa u għalhekk intesiet. Ara aktar dettalji hawn: MENSIJA.
• TAL-PREPOSTU    (San Filippu u San Ġakbu).

San Pawl il-Baħar

TAL-ĦĠEJJEĠ   (In-nawfraġju ta’ San Pawl). Magħrufa hekk għax skont it-tradizzjoni ħafna jaħsbu li meta San Pawl ħelisha mill-għarqa u tela’ l-art, il-Maltin kienu qabbdu xi ħġejjeġ, biex kulħadd seta’ jisħon mill-kesħa.

Is-Siġġiewi

• TA’ ĊWERRA    (Santa Marija). Oriġinarjament inbniet qabel l-1575. biss, reġgħet inbniet fl-1742. Tinsab fil-pjazza prinipali tr-raħal. Fil-knisja hemm pitturi varji.

• TAL-GĦOLJA / TA’ GĦEMMUNA    (Il-Lunzjata). Tissejjah hekk għax tinsab fuq l-Għolja tas-Salib.  Inbniet orġ. Ċ. 1420, biss waqgħet bosta drabi, darba minnhom fit-terrimot tal-1693. Il-kappella li hemm illum hi dik li nbniet fl-1859.
• TA’ ĦAX-XLUQ    (L-Assunzjoni / Madonna Tiela’ s-Sema). Imlaqqma’ hekk għal raħal żgħir magħmul minn ftit irziezet li kien hemm dak iż-żmien. Inbniet fl-1596.
•  

 Ħal Tarxien

• SAN BERT   (Proprjament iddedikata lill-Madonna tal-Bon Kunsill u lil San Bartolomew).

Il-Belt Valletta

• TA’ ĠIEŻU    (Santa Marija ta’ Ġesù). Din il-knisja li tinsab kważi fit-tarf tat-turġien ’l isfel mill-Konkatidral ta’ San Ġwann, li jagħtu lejn il-Port il-Kbir, tappartjeni għal patrijiet Franġiskani Minuri. Kulħadd jafha l-aktar bħala ta’ Ġieżu, l-aktar minħabba d-devozzjoni kbira li hawn għall-Kurċifiss mirakoluż li hu meqjum f’din il-knisja.
• TAL-ERWIEĦ  / SAN NIKOLA   Tinsab fin-naħa ta’ isfel ta’ Triq il-Merkanti, qrib il-knisja tal-Madonna tal-Portosalvu. Il-knisja ġiet mibnija fuq art fejn kien hemm knisja oħra tal-Griegi ddedikata lil San Nikola. Il-knisja llum hi aktar magħrufa bħala tal-Erwieħ, l-ewwel nett għax reġgħet ġiet mibnija fl-1658 mix-Xirka tal-Erwieħ. Il-kwadru ewlieni juri Santissima Trinità u l-Madonna qed titlob għall-erwieħ fil-purgatorju.
• TAL-ĠIŻWITI     (Iċ-Ċirkonċiżjoni ta’ Kristu). Għalkemm din il-knisja magħrufa minn kulħadd bħala Tal-Ġiżwiti, jekk għandna nimxu fuq it-titular, din il-knisja tidher li hi ddedikata lil dan l-avveniment fil-ħajja ta’ Kristu meta kien għadu tfal. Ma’ din il-knisja hemm żewġ oratorji. Wieħed minnhom hu magħruf bħala TAL-ONORATI. (Santa Marija). Ħafna kienu jemmnu li dan kien imsejjaħ hekk għax kien Oratorju ffrekwentat min-nies ta’ ċertu klassi u tas-soċietà u ta’ unur. Il-fatt hu illi f’dan l-oratorju hemm miżmuma l-fdalijiet ta’ qaddisa mhux magħrufa li tawha t-titlu ta’ Santa Onorata.
•  
• TA’ PUTIRJAL     (San Franġisk ta’ Assisi)  Din hi l-ewwel knisja li niltaqgħu magħha kif nidħlu Triq ir-Repubblika / Strada Rjali, fuq ix-xellug. Imsejħa hekk minħabba li hi l-eqreb knisja lejn id-Daħla tal-Belt. Din il-knisja jieħdu ħsiebha l-Patrijiet Franġiskani Konventwali li jgħixu fil-kunvent qrib tagħha. Din il-knisja nbniet fl-istat li hi fl-1681.

Ħaż-Żabbar

• TAL-INDIRIZZ   (Santa Maria – It-Tlugħ is-Sema – mibnija qabel l-1647). Imlaqqma hekk għax proprjament dan hu titlu ekwitvalenti bejn wieħed u ieħor mogħti lill-Madonna tal-Hogeditria, biss maqlub għat-Taljan. Il-Madonna dell’Indirizzo hi meqjuma ħafna f’Messina. Il-kappella f’Ħaż-Żabbar bniha ċertu Gaspru Testaferrata.
• TAL-BARUNISSA (San Anard). Imsejħa hekk għax inbniet fl-1656 mill-barunissa Marija Cafici Casolani.
• TA’ ŻONQOR     (San Nikola). Inbniet fis-seklu sittax – ipprofata mill-Isqof Mulina fl-1676.
• TA’ RIDINGHI / TAR-RINDEGHI   (Santa Duminka). Mibnija minn sinjura li kien jisimha Duminka Pratt. Intlaqtgħet u tfarrket fi żmien il-Gwerra.
• TAL-PLIERI  / TAL-MONPILIER (Santa Maria, biss magħrufa wkoll bħal l-Madonna tas-Silġ 1609).
•  

Ħaż-Żebbuġ

• TAL-BARUNI  (Madonna tal-Abbandunati) Magħrufa bħala tal-Baruni minħabba li qiegħda qrib il-Palazz magħruf b’dan l-isem.

• TA’ MAMO     (Santa Marija / l-Assunta)  Mibnija mill-ġdid wara l-pesta tal-1592-93. Reġgħet inbniet 1693.

• TA’ ĦAL MUXI   (Santa Marija / l-Assunta). Oriġ. Nbniet qabel 1575. Reġgħet inbniet ċ. 1608.
• TA’ SRINA     (San Ġakbu) Msemmija hekk għall-ambjent tal-madwar.
• TA’ QASSIS NARDU     (Madonna tad-Dawl).

Iż-Żejtun

•  

SAN GIRGOR    (Santa Katarina). Din il-knisja, waħda mill-eqdem, tissemma bosta drabi b’dan it-titlu minħabba l-pellegrinaġġ li ilu jsir matul is-sekli ad unur ta’ San Girgor. Biss, il-knisja dejjem kellha u għad għandha t-titular ta’ Santa Katarina Ta’ Alessandrija. Il-knisja kienet sservi bħala il-parroċċa taż-Żejtun. Dan ma baqax meta nbniet il-knisja preżenti fil-pjazza prinċipali tar-raħal.

 

• TAS-SINJURA   (Madonna tal-Qalb Imqaddsa -1881). Imsejħa hekk għax inbniet min-nobbli Margerita dei Conti Manduca. Din il-benefattriċi hi midfuna quddiem l-altar uniku li fiha l-kappella.
• TAL-ĦLAS / TA’ ĦAL BISBUT   (Santa Marija Assunta). Mibnija qabel l-1575. Reġgħet inbniet fl-1692.
• TA’ ĦAL TMIN   (Santa Marija / s-Salvatur).  Din kienet il-kappella l-aktar importanti wara dik tal-Paroċċja l-Qadima.  Mibnija fl-1597. Id-dedikazzjoni lis-Salvatur saret fl-1709.

Iż-Żurrieq

TA’ BIRMIEĠA    (Sant’Andrija Appostlu). Din il-kappella ttellgħet minn Toni Zammit fl-1634. Ġiet ipprofanata mill-Isqof Balageur fl-1658.

TA’ BUBAQRA    (Santa Marija).

ĦAL-MILLIERI    (Il-Lunzjata). Waħda mill-eqdem kappelli f’Malta li tmur lura sas-seklu ħmistax. Din kienet isservi ta’ parroċċa għall-irħula tal-madwar.

——-

            GĦAWDEX

Għarb

• TA’ PINU    Fl-1615 Filippu (Pinu) Gauci kien irrestawra l-kappella żgħira lil hinn mir-raħal, u din il-kappella baqgħet magħrufa għal ismu anki meta’ nbnena s-Santwarju.

• TA’ BIRBUBA    (San Dimitri).

• TAŻ-ŻEJT/ TAL’ VIRTÙ (1678) – (Santa Marija). Imsejħa taż-Żejt minħabba l-leġġenda li tgħid li mara fqajra minn dak ir-raħal li kienet iżżur din il-knisja kuljum, mardet. Kien f’dak iż-żmien li dehritilha l-Madonna u qaltilha biex tmur terġa’ f’din il-kappella u tieħu magħha buqar għax kien ser ikollha bżonnu. Meta waslet fil-kappella hi nnutat li kien hemm xaqq fil-ħajt li minnu kien iqattar xi ilma. Biss dan l-ilma beda jinbidel f’żejt. Hi bdiet tiġbor iż-żejt fil-buqar u marret tgħid lill-kappilan u l-post sar magħruf minħabba dan il-fatt.

L-Għasri

• TA’ GħAMMAR  (San Pubbliju). Kappella mibnija fl-1852. Imsejħa hekk sempliċiment għax tinsab fuq l-għolja magħrufa b’dan l-isem, li hemm faċċata tas-Santwarju Ta’ Pinu. Wettinger jgħid li jissemmew bosta akkwati b’dan l-isem għax Għammar, kien isem Għarbi komuni. Jista’ jkun li dan kien il-proprjetarju jew il-bidwi li kien jaħdem l-għelieqi f’dawk l-inħawi.

Il-Qala’

• TAL-BLAT    Kappella qrib Ħondoq ir-Rummien. L-isem ġej mill-ambjent tal-madwar. Jista’ jkun li l-blat imsemmi hu riferenza għall-ġebla partikolarment żonqrija li kemm-il darba inqatet apposta minn hawn biex isiru ċerti xogħlijiet partikolari. Tnejn minnhom, huma l-bini tal-Breakwater u l-binja tal-Parlament il-ġdid.

Ir-Rabat (Victoria)

• TA’ SAVINA– Rabat, Għawdex. (It-Twelid tal-Madonna). Tinsab fi pjazza żgħir, fi Triq Sir Arturo Mercieca. Din il-knisja nbniet fl-1904.
• TAĊ-ĊAWLA   (Ir-Ragħaj it-Tajjeb – 1981).
• TAL-GĦONQ   (Santa Marta – 1866). Mibnija minn Felice Attard u martu, fit-triq li mir-Rabat tieħu lejn l-Punent tal-gżira. Qiegħda quddiem iċ-ċimiterju Tal-Infetti.

Ix-Xagħra

TA’ GAJDORU / TAL-FERĦAT  (Madonna tal-Ferħat) Dan il-laqam hu korruzzjoni tal-kelma Latina, Gaudiorum. Tinsab qrib ir-Ramla.

Ix-Xewkija

TA’ ĦAMET    (Madonna tal-Karmnu). Mibnija fl-1837. Skont Wettinger, l-isem ġej minn xi ħadd li kien jismu Ħamed, jew Aħmed, isem Għarbi komuni. Dan juri li dan l-isem x’aktarx relatat mal-art, isem li jmur lura sa żmien l-Għarab jew xi snin wara.

Iż-Żebbuġ

TAL-WIED  / TAL-PATRUĊINJU   Kappella żgħira li fi trejqa int u nieżel matul Wied il-Għasri. Inbniet fl-1739.

—–

Lokalitajiet li ħadu isimhom mill-kappella li tinsab fihom 

Il-Mensija –  San Pawl il-Baħar – Il-Pietà  –  San Ġiljan  –  San Ġwann  – il-Kunċizzjoni (l/tar-Rabat) – San Lawrenz, Għawdex –  Ta’ Liesse (il-Belt) – Santa Luċija (Malta) Santa Luċija (Għawdex) – Santa – Venera  –  Tal-Virtù – Sarrija  –  Tas-Sliema – Bajja ta’ Santa Marija, (Kemmuna).

—-

Bibliojografija

Borg  Vincent (Ed.), Marian Devotions in the Islands of Saint Paul 
(1600 - 1800). The Historical Society, 1983.
Catania Paul, Naxxar - Titwiliet fl-Istorja. Gutenberg Press. 1999.
Dingli Pauline, Rabat - Discover Historic Treasures, Mystic Legends, Culture
and Folklore. 2007.
Dingli Pauline, Discover Rabat, Mdina and Exceptional Outskirts. 2009.
Grech Paul, Exploring the Chapels of Gozo. Progress Press. 1999.
Guillaumier Alfred, Bliet u Rħula Maltin. 1972.
Kilin, (Mikiel Spiteri), A Hundred Wayside Chapels of Malta & Gozo. Heritage
Books. 2000.
Vella E.B., Storja tal-Mosta Bil-Knisja Tagħha. Empire Press. 1930.
Vella E.B., Storja t’ Ħal Tarxien u Raħal Ġdid (Pawla). Empire. Press. 1932.
Vella E.B., Storja taż-Żejtun u Marsaxlokk. 1927.
Wettinger Godfrey, Place-names of the Maltese Islands. PEG. 2000.
Kappelli Maltin https://www.kappellimaltin.com/

Ara wkoll: Il-Bidu tal-Kappelli f’Malta https://kliemustorja.com/2021/02/19/il-bidu-tal-kappelli-fmalta/

Aktar kitbiet u pubblikazzjonijiet tal-istess awtur: https://kliemustorja.com/informazzjoni-dwar-pubblikazzjonijiet-ohra-tal-istess-awtur/